چند کلامی در مورد لسان عربی و مفاهیم و موضوعات مربوط به لسان عربی در قرآن. برای این موضوع کاری که انجام می دهیم ابتدا یک توجه به برخی آیات مربوط به این موضوع در قرآن میکنیم و سعی میکنیم که یک مقدار ترجمه دقیق تر و مفهوم دقیق تر رو از اون آیات برداشت کنیم. یکی از آیات مربوط، آیه چهارم سوره ابراهیم علیه السلام است. در این آیه خداوند می فرماید که اعوذ بالله من الشیطان رجیم وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَينِ. از این آیه چی برداشت می کنیم؟ از این آیه برداشت نمیشه که کتاب رسولان به لسان قوم بوده. از این آیه برداشت نمیشه که لسان آن رسول، قبل از این ارسال، به لسان اون قوم بوده، بلکه این برداشت میشه که ارسال یک رسول به سمت یک قوم به لسان اون قوم بوده. برای تبیین کردن برای اون قوم. پس وقتی رسول به سراغ یک قوم ارسال میشه به سوی یک قوم ارسال میشه به لسان اون قوم ارسال میشه. خوب این موضوع مهم هست. پس از این آیه نمیشه برداشت کرد که کتب انبیا و کتب رسولان به لسان قوم هست. این یک خطاست.
اینجا نباید برداشت کرد که کتاب قرآن به لسان قوم عرب هست. از این آیه در نمیاد. چون کتاب قرآن عربی هست و رسول الله صلی الله علیه و آله بسوی قوم اعراب ارسال شده، پس کتاب قرآن به لسان قوم عرب هست. نه این بر نمیاد. این جمله که قرآن به زبان قوم عرب است این غلطه. این از آیات قرآن بر نمیاد. قرآن به زبان قوم عرب نیست. یا شما نمی توانید بگویید که قرآن به زبان قوم عرب است. اینجا در این مورد شاید بشه گفت استثنئاً کتاب قرآن اشتراک زبانی دارد با قومی که این کتاب برای آنها نازل شده یا به رسول آن قوم نازل شده. و الا اینطور نیست که قرآن به خاطر اینکه به رسول قوم عرب نازل شده پس به زبان عربی است. این الان استناد نداره. چون قرآن قرار بوده به قوم عرب نازل بشه به زبان عربی است، نه این استناد نداره. این جمله صحیح نیست. قرآن اگر به قوم فارس هم نازل می شد به زبان عربی بود. قرآن به رسول الله به زبان عربی نازل میشه رسول الله برای بیان قرآن و بیان هدایت های قرآن و برای ارتباط گرفتن با قوم فارس، به لسان فارس تکلم می کرد به لسان فارس با آنها ارتباط می گرفت ولی قرآن لسانش عربی است. به هیچ وجه از آیات قرآن و از این آیه چهارم سوره ابراهیم علیه السلام این بر نمیاد که خداوند کتاب رو کتاب یک رسول را به زبان قوم نازل می‌کند بلکه رسول رو به زبان قوم ارسال میکنه برای این قوم.
حتی ممکنه یک رسول لسانش با لسان قوم متفاوت باشه و کتابی که خداوند بر او نازل کرده به لسان دیگری باشد ولی وقتی مامور میشه به سوی قومی با علم خداوندی و با دانشی که نزد آن رسول هست دانشی که به لسان های مختلف هست، به لسان آن قوم به سراغ اون قوم میره. پس کتاب خدا یک چیز است، اینکه رسولی به سراغ قومی بیاد و کتاب خدا رو بیان کنه هدایتهای خدا را بیان کنه برای اون قوم این یک چیز دیگر است. لزوماً این دو با هم مساوی نیستند. لزوما این دو لسان با هم مساوی نیستند. لزوما لسان کتاب خدا برای رسولی، مساوی لسان بیان برای آن قوم نیست. آنهایی که این تساوی رو برداشت می کنند از مثل آیه سوره آیه ۴ سوره ابراهیم علیه السلام استفاده می کنند و اشتباه استفاده می کنند و این غلطه. از اون آیه این برنمیاد. از آن آیه این تساوی بر نمیاد. پس ما با آیه چهارم سوره ابراهیم علیه السلام این را فهمیدیم که لزوماً بین لسان بیان برای قوم لسان رسولی که می خواد بیان کنه برای قوم هدایت ها رو و لسان اصلی آن رسول یا لسان کتاب خدا که بر آن رسول نازل شده برابری وجود نداره. لزوماً این برابری وجود نداره. این یه بحث از آیات مربوط به لسان قرآن.
یه آیه دیگر را مورد بررسی قرار بدیم و ترجمه بکنیم و ببینیم چه بحثی از توش برداشت می کنیم. آیه ۴۴ سوره فصلت و آیه سوم سوره فصلت. در آیه سوم سوره فصلت خداوند می فرماید که اعوذ باالله من الشیطان الرجیم، كِتَابٌ فُصِّلَتْ ءَايَاتُهُ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُون. آن موضوعی که نازل کردیم اون چیزی که نازل کردیم کتابی است که آیات آن تفصیل شده است به حالت به شکل قرآن عربی. خوب اینجا یک نکته برداشت می کنیم، تفصیل شدن آیات به چیست؟ به شکل چیه؟ به شکل قرآن عربی. اگه حالت قرآن عربی نباشه آیات کتاب تفصیل نشده‌اند. قرآن شدن آن آیات، قرآن شدن به شکل عربی، قرآن عربی شدن اون آیات زمینه تفصیل اون آیات بوده چون خداوند اینجا اینجوری می فرماد، می فرماید آیات آن تفصیل شدند به شکل قرآن عربی. پس آن چیزی که ما رو به تفصیل آیات میرسونه قرآن عربی بودن آیات است. ما اگه می‌خواهیم به فصل آیات برسیم به تفصیل آیات دست پیدا کنیم و تفصیل آیات را بفهمیم به چه چیز از آیات باید توجه کنیم؟ به چه چیزی باید توجه کنیم؟ به قرآن آیات. فقط همین؟ نه به قرآن عربی بودن آیات. پس به دو چیز باید توجه کنیم به قرآن آیات و به قرآن عربی بودن آیات. نه فقط به عربی بودن و نه فقط به قرآن بودن. به قرآن عربی بودن آیات باید توجه کنیم. پس فُصِّلَتْ ءَايَاتُهُ ، آیات آن را، قرآن عربی. پس آیه به چه شکلی شد؟ به شکل قرآن عربی. اگه آیه به شکل قرآن عربی شد این چه چیزی است؟ این معناش تفصیل آیه است. معنای موضوع تفصیل آیه است. پس تفصیل آیه رو باید در چه چیزی دنبال کنیم؟ در قرآن عربی آیات. آیه چیه؟ آیه را چطوری دنبال کنیم؟ میگیم آیه رو رسول الله صلوات الله علیه در نزول قرآن و در نگارش قرآن به ما یاد داده. گفته این آیه است این آیه قرآن هست. این آیه قرآن هست. شماره گذاری کرده برای ما. ابتدا و انتهای یک آیه قرآن رو برای ما معلوم کرده. ما آن چیزی که داشتیم این بود یک نگارش توقیفی یک بیان توقیفی از آیه آیه بودن قرآن. خب آیات مختلفی اینجا بود یه اتفاقی در این آیات افتاده اینها تفصیل شدند. چگونه تفصیل شدند، به چه شکلی تفصیل شدند؟ ما این تفصیل شدن را از کجا پیدا کنیم؟ از قرآن عربی بودن آن آیات. به یه عبارت دیگر مثلاً چرا این جملاتی که در آیه چهارم سوره فصلت هست، چرا اینها که به عنوان آیه چهارم شناخته می شوند نسبت به آیه پنجم، آنها یک آیه هستند آیه پنجم یک آیه دیگر؟ یعنی چرا بین این دو یک جدایی افتاد شد آیه 4 ، شد آیه ۵ ، شد آیه بعدی، شد آیه قبلی، شد آیه دیگر؟ این رو کجا پیدا کنیم؟ این رو با قلق قرآن عربی دنبال کنیم. به تعبیر دیگر چرا و چگونه، اینجوری عرض کنیم چرا نه، دقیقش اینه، چگونه کتاب قرآن آیه آیه شده است؟ چگونه کتاب الله آیه آیه شده است؟ پاسخش اینه، قرآن عربی. با دو چیز توأمان، با قرآن شدن و عربی شدن یعنی با قرآن عربی شدن. اینگونه آیه آیه شده. چگونه ما در کلام الله با آیات مواجه هستیم با آیه آیه شدن مواجه هستیم. آیه کلامی چگونه ایجاد میشه؟ با قرآن عربی شدن. فقط با قرآن شدن آیه کلامی ایجاد نمیشه فقط با عربی شدن آیه کلامی ایجاد نمیشه با قرآن عربی شدن آیه کلامی ایجاد میشه. پس خداوند متعال وقتی میفرماید یه کتابی داره وقتی می فرماید که من یک کتابی دارم در کتابم آیات هست، میگیم این آیات چطوری هستند؟ چطوری اصلاً چندتایی هستند؟ چه جوری شدند آیه آیه؟ چه جوری یکجا یک آیه شد یک جای دیگر شد آیه دیگر؟ میگیم این به قرآن عربی اینگونه شد. ما باید به چی توجه کنیم در این کلام کتاب الله که آیه آیه بودن رو بفهمیم؟ به حالت قرآن عربی این کلام الله باید توجه کنیم و از اینجا ورود کنیم آیه آیه شدن کلام الله را متوجه بشیم و درک کنیم. مدخل ورود ما باید قرآن عربی این کلام الله باشه. اون حالتی که در آیات وجود داره و در فصل شدن آیات وجود داره اون حالت، حالت قرآن عربی است. خب این یک بحث. پس شما فصل آیات قرآن رو تفصیل آیات قرآن را باید در قرآن عربی بودن دنبال کنید. این یه بحث در آیه سوم.
در آیه ۴۴ سوره فصلت خداوند میفرماید که وَ لَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْءَانًا أَعجَْمِيًّا، اگر ما آن را کتاب خدا رو قرآن اعجمی قرار می دادیم، اونجا چه جوری قرار دادیم؟ قرآن عربی. در آیه سوم می فرماد قرآن عربی قرار دادیم، به شکل قرآن عربی اون رو قرار دادیم، میفرماید اگر ما آن را قرآن اعجمی قرار می‌دادیم شما اعجمی رو بگید غیر عربی، هرچی هست عربی نیست دیگه، اگر قرآن را غیر عربی یعنی اعجمی قرار می دادیم، لَّقَالُواْ، قطعاً آنها می‌گفتند، لَوْ لَا فُصِّلَتْ ءَايَاتُهُ آیات اون تفصیل نشده. و خداوند میگه این حرف رو می زدند و این حرف درست بود یعنی آیاتش تفصیل نشده بود. پس اگر کتاب الله به قرآن غیرعربی بود آیاتش تفصیل نشده بود. پس اینجا دو تا بحث رو تا اینجا روشن شد. برای تفصیل شدن آیات برای تفصیل شدن آیات کتاب الله، باید قرآن عربی باید کتاب الله و آیات به قرآن عربی باشه، به شکل قرآن عربی باشه. اگر به شکل قرآن عربی نباشه، آیات تفصیل نشدند. اگر قرآن به زبان عربی نبود اگر کتاب الله به قرآن عربی نبود آیاتش تفصیلی نمیشد.
یه کسی ممکنه بگه خوب نمیشد قرآن به زبان فارسی باشه؟ ممکنه پاسخش این باشه که شاید می شد کتاب الله به زبان فارسی باشه ولی شما با آیات کتاب الله دیگه مواجه نبودید. آیات کتاب الله به زبان فارسی تفصیل نمی شوند. تفصیل شدن آیات مهمه و بسیار مهمه. شاید اصلی ترین پایه در کتاب الله و آیات کتاب الله هست. و آن چیزی که شما را می تونه ابتدائاً با آیات همراه بکنه درگیر بکنه مواجه بکنه اینه که اول ایات تفصیل شده باشند. اگر کتاب الله به قرآن عربی نبود آیات تفصیل نشده بودند و شما با کتاب الله مواجه نبودید. ترجمه های قرآن ترجمه های کتاب الله به زبانهای مختلف تفصیل آیات را از بین میبره. آیات دیگه تفصیل نیستند. اگه شما قرآن عربی رو حذف کنید فقط ترجمه رو پشت سر هم بنویسید مثلاً به زبان فارسی داشته باشید اینجا آیات تفصیل نشدند شما اصلاً با فصل آیات مواجه نیستید با مقوله آیات در کتاب الله مواجه نیستید. در ادامه آیه میفرماید که اعجَْمِىٌّ وَ عَرَبىِ، این رو مترجمین مختلف به اشکال مختلفی معنا کردند. آیا شما فکر میکنید که این کتاب اعجمی است و مخاطب آن عربی است؟ آیا فکر میکنید که این کتاب اعجمی است در حالی که یا مثلاً رسول این کتاب عربی است؟ چه جوری می خوای بگید اینگونه؟ در واقع میخواد بگه اعجمی نیست. یه معنا اینجا این میشه که اعجَْمِىٌّ وَ عَرَبىِ، اون معنایی که عمدتاً از ترجمه مترجمین به دست میاد به این معناست که نه نمی تونه اعجمی باشه. چرا؟ چون رسول این کتاب عربی هست. لسان رسول این کتاب عربی است لذا این نمیتونه عربی باشه. این معنا هم میتونه درست باشه یه معنای دیگه هم در این جمله وجود داره میشه به این شکل معنا کرد در آیه سوم بیان کرد که قرآن عربی است کتاب الله به قرآن عربی است در ابتدای آیه ۴۴ بیان کرد که اگر اعجمی بود آیاتش تفصیلی نمی شد در حالی که آیاتش تفصیل شده. جای دیگه فرموده آیاتش تفصیل شده. پس این اعجمی نیست. ممکنه یک گروه دیگری پیدا بشن و بگن که خب اعجمی نیست ولی توش اعجمی و عربی با هم هست هم اعجمی هم عربی هست. و خداوند اینجا می خواد سوال بپرسه آیا شما با این حال میگید آیا اعجمی است و عربی است اعحمی و عربی با هم هست؟ یعنی تو قرآن ما اعجمی هم داریم؟ غیرعربی هم داریم؟ که پاسخش میشه منفی.
یعنی اینطور نیست که در قرآن، قرآنی که عربی است، اعجمی هم باشه. اعجمی وجود نداره. فقط عربی است. قرآن فقط عربی است. هیچ واژه غیرعربی نداره. هیچ کلام غیرعربی نداره. برخی ها ممکن است بگن این واژه اش از عبری است، این واژه اش از زبان سانسکریت بوده این واژه از فلان زبان بوده، نه این جوری نیست. تمام قرآن لسان عربی است. اشتباه می‌کنند می آیند بین یک واژه قرآن و یک واژه ای که در زبان دیگری وجود دارد اشتراکات می بینند اشتراک نزدیک می بینند می‌گویند پس این از اون بوده، چرا؟ چرا اون از این نبوده؟ مگر لسان عربی از زمان نزول قرآن به وجود آمده؟ حتی شما اگه به اقوام توجه کنید و لسان رو متکی به اقوام بدونید مگر قوم عرب بعد از قوم عبری بوجود اومده که ما بگیم لسان مثلاً در این واژه‌ها از اون لسان گرفته شده، خب چرا؟ این نمیتونه دلیل باشه. اینکه یک نامی در یک زبانی یک اسمی در یک زبانی به کار رفته شده باشه موضوع مربوط به اون منطقه بوده بعد در زبان عربی می خواسته اون نام استفاده بشه در یک کلامی که به زبان عربی می‌خواسته به اون شیئی که آنها یک نامگذاری برای آن کردند اشاره بشه اسمی به کار برده شده در زبان عربی به زبان عربی و ممکنه این اسم شباهت به همان لسان داشته باشه. این دلیل بر این نیست که اون اسم که در لسان عربی به کار برده شده، عربی نیست. نه ربطی نداره اسم عربی است اون شی میتونه هر کجا باشه. مگه یک حادثه یک شیئی که در یک قومی که زبانشون چیز دیگری است بکار رفته در لسان عربی قراره به اون اشاره ای بشه دلیل بر این میشه که پس این اسمی که برای اون شی هست به لسان عربی نیست؟ این نمیتونه دلیل باشه. خب ما اینجا می خوام چه نتیجه ای بگیریم؟ اینکه هیچ واژه ای حتی تک واژه در قرآن وجود نداره که عربی نباشه اعجمی باشه. اگر اینطور باشه آیات فصل نمیشند. یکی ممکنه بفرماد که خب یه آیه واژه های زیادی داره و اشکال نداره که حالا یک واژه در این واژه‌های بسیار زیاد، عربی نباشه یا قرآن مجموعا واژه های زیادی داره حالا چه ایرادی داره دوتا واژه عربی نباشند. عرض میکنیم اگر بیان کتاب الله بود بله. یعنی اگر ممکن بود بفرماد کتاب الله به قرآن عربی است و به زبان اعجمی نیست ولی یکی ممکنه برداشت کنه که می تونه در کتاب الله دوتا واژه باشه که اعجمی باشه. کتاب الله برای کتاب الله شدن باید عربی باشه. این را نگفته آیات قرآن، بلکه گفته آیه آیه شدن کتاب الله وابسته به قرآن عربی بودن هست. ما وقتی به ایات کتاب الله که رسول الله صلوات الله علیه آیات را برای ما معین کرده که اگر نمی کرد ما نمی‌توانستیم معین بکنیم چرا چون این دانش رو نداشتیم وقتی به آیات قرآن نگاه میکنیم آیه‌ی از یک کلمه داریم دو کلمه داریم به بیشتر. چون آیه یک کلمه ای داریم از این استفاده میشه اصلا نمی تونه یک کلمه هم واژه غیرعربی باشه. کلمه ای در قرآن به غیر عربی نمیتونه وجود داشته باشه، چون آیات یک کلمه‌ای داریم و اون یک کلمه حتماً باید عربی باشه. خب این هم یک احتمال ترجمه از این آیه از این جمله از این آیه برای اون فرضی که برخی‌ها ممکنه قائل به این باشند که در قرآن بخشی از قرآن اعجمی هم وجود داره. ما فکر می کنیم اون احتمال بسیار ضعیف است و استدلال نداره و اینجا میتونه این آیه ۴۴ می تونه استدلال این باشه که اتفاقا اون درست نیست.
