در بحث مفاهیم یکی از نکاتی که در مفهوم یابی یک مفهوم به ما کمک میکنه بحث یک طرفه بودن یا دو طرفه بودن اون مفهوم هست یعنی یکسو بودن یا دو سو بودن اون مفهوم به عنوان مثال مفهوم حاکم بودن مفهوم حکومت یه کسی حاکم هست یه کسی محکوم اگر یه کسی حاکم هست فرد دیگری محکوم این حکومت نمی تونه در همان زمان یا در ازای همان دوباره سوی دیگری بگیره یعنی اون که محکوم بود حاکم باشه و اون که حاکم هست محکوم باشه یعنی نمیشه هم شما الان حاکم بر او باشی هم محکوم از جانب او باشی مثال عرض می کنیم در بعضی از مفاهیم اینطور هست در بعضی از مفاهیم دو طرفه هست دو سویه هست مثل حب شما می تونی هم محب فردی باشی هم همان زمان محبوب او باشی پس یک مفهوم دو سویه بین شما شکل گرفته در همان زمان محبوب هم هستی
این در مفهوم یابی برخی مفاهیم به ما کمک میکنه خب از ساختار جملات و روابطی که مفاهیم در جملات قرآن پیدا کردند میشه به این توجه کرد میشه این رو پیدا کرد اگر مفهومی دو سویه هست باید جوری معنا بشه جوری مفهوم گذاری بشه که دو سویه بودنش معنا داشته باشه اگر مفهومی یک سویه هست باید جوری معنا بشه یک سویه بودنش معنا داشته باشه
مثلاً فرض کنید مفهوم امام یک سویه باشه ما همه ی آیات قرآن رو نگاه بکنیم ببینیم هر کجا یه کسی امام هست امام کسی هست دیگه ماموم او نیست در همان زمان نمی تونه امام او باشه و ماموم او باشه اگر از ساختار جملات به این رسیدیم و مفهوم امام را نمی دانیم اون موقع میگیم در مفهوم امام دوستی نیست تبعهی مفهومیش ممکنه باشه مقدمات مفهومیش ممکنه باشه در مفهوم امام دوستی نیست دوستی دو طرفه هست محب دو طرفه هست شما اگه میخوای امام رو معنا کنی نباید بگی که امام یعنی دوست، امام به معنای دوست نیست چون دوست دو طرفه هست این مفهوم در قرآن به عنوان یک مفهوم دو طرفه معنا نشده، پس مؤلفه معنایی مؤلفه های معنایی یک مفهوم و بخصوص جمع بندی مؤلفه های معنایی یک مفهوم باید به شکلی باشه که اون مفهوم رو یک سویه یا دو سویه مطرح بکنه
فراخور این که اون مفهوم در قرآن با عنوان یک مفهوم یک سویه یا دو سویه مطرح شده پس یک سویه بودن و دو سویه بودن یک ویژگی هست در بسیاری از موارد اینطور هست فارق از اینکه شما اون مفهوم رو بشناسی معناش رو بشناسی یک سویه یا دو سویه بودن رو تا مقدار زیادی می تونی از ساختار آیات قرآن تشخیص بدی از ساختار جملات تشخیص بدی اون موقع شما یک ویژگی داری میگی این مفهوم هرچی که هست ویژگی یک سویه داره هر چه که هست ویژگی دو سویه داره بعد دیگه در مفهوم یابی این شما رو کمک میکنه
این مفهوم رو باید بین دو نفر ثابت در نظر گرفت یعنی وقتی دو سر یک نسبت دو سر یک رابطه ثابت باشند و بشه جای اون دو سر رو عوض کرد اون موقع ما میگیم مفهوم دو سویه هست اگه نشه عوض کرد یک سویه هست مثلاً مفهوم هدایت مفهوم هدایت یک مفهوم یک سویه هست خداوند هادی هست یک فرد هدایت شده هست مهدی هست حالا در همون زمان اون فرد نمی تونه هادی باشه و خداوند مهدی باشه این مفهوم یک سویه هست و گاهی این فاعل و این مفعول در ترازهای متفاوت و سطح های متفاوت و درجه های متفاوتی نسبت به هم هستند لذا می بینی اون مفهوم از یک فاعل با درجه ی بالا نسبت به یک مفعول با درجه ی پایین و تراز پایین جریان پیدا میکنه و همون مفهوم از اون سطح درجه ی پایین به عنوان فاعل به اون فرد سطح با درجه ی بالا به عنوان مفعول جریان پیدا میکنه، اونجا شما باید دو سویه بودن رو در نظر بگیری
در معنا در مؤلفه های معنایی اون مفهوم جوری طوری دقت نظر داشته باشی که این دو سویه بودن لحاظ بشه مثلاً مفهوم رب یک سویه هست شما در آیات قرآن جایی نداری که خداوند به انسان فرمده باشه که من رب شما هستم و در ازاش اون این رو فرموده و در ازاش گفته باشه شما هم رب من هستید این رو نداریم من شما رو ربوبیت می کنم شما هم من رو ربوبیت می کنید میگید پس مفهوم ربوبیت هر چه که بگذارید یک طرفه هست توجه به این یک سویه و دو سویه بودن خودش گاهی باعث تنزیه معناست یعنی شما می فرمایی که این مفهوم چون دو سویه هست پس این مؤلفه ها درش نیست چون یک سویه هست پس این مؤلفه ها درش نیست یک سری مؤلفه ها غلبه ی دو سویه بودن دارند پس در مفاهیم یک سویه وجود ندارند یک سری مؤلفه ها مؤلفه های معنایی غلبه ی یک سویه دارند پس در مفاهیم دو سویه وجود ندارند پس شما عملاً یک نتزیه معنا انجام میدید .
