ارتباط مابین جستجوها و تدبر

یک نوعی از تدبر، پیدا نمودن نظام آیات درون یک سوره است یعنی یافتن محورهایی از ارتباطات، به طوریکه اگر آیات را از هم جدا نمودیم بتوانیم با همان ترتیب دوباره سر جایش قرار دهیم

بله تدبّر در قرآن یک قسمتش تدبّر در درون یک سوره هست یعنی پیدا کردن نظام آیاتی که در یک سوره هست نظام آیاتی که در یک سوره هست رو بخوایم پیدا کنیم باید ببینیم که بر اساس چه عواملی چه محورهایی این آیات پشت سر هم چیده شدند خب اگر تونستیم اون محورها رو پیدا کنیم یعنی محورهایی محور موضوعاتی محور چیدمان آیات در یک سوره هستند که ما اگر آیات رو از سوره آوردیم بیرون پراکنده کردیم بر اساس اون محورها دوباره بتونیم به همون شکل بچینیم دوباره بتونیم اون نظم شماره یک تا مثلاً پنجاه سوره ی فلان رو پشت سر هم قرار بدیم و پیدا کنیم

یکی از قواعدی که ارتباطات میان آیات را مشخص می‌کند نحو است، میبایست سایر قواعد نیز شناسایی شوند

یکی از اون محورها نحو هست شما میگی اگه سوره ای پنجاه تا آیه داشته باشه و این پنجاه تا آیه رو ما بیاریم بیرون و پراکنده بکنیم یه کسی که مشرف به نحو باشه و نحو این آیات معلوم باشه یعنی شما در این آیات به جای آیات نحو رو ببینی واژه رو نبینی مثلاً ابتدای این آیه هست صفت ابتدای این آیه هست بدل ابتدای این آیه هست مبتدا یعنی اینجوری واژه ها کاملاً با نحوشون مشخص هستند دوباره کسی که نحو بلد هست شاید بخش قابل توجهی از این آیات رو بتونه بچینه یعنی بر اساس محور نحو میشه این آیات رو پشت سر هم چید بخش قابل توجهی یعنی یه درصدی رو از آیات رو نظم شون رو پیدا کرد یعنی اون ترتیب آیات سوره رو پیدا کرد پس از اینجا می خوایم این نتیجه رو بگیریم یکی از محورهایی که این آیات رو پشت سر هم چیده نحو هست چون شما اگر این رو به هم بریزی بر اساس نحو می تونی بچینی پس یکی از پارامترها نحو هست، دیگه چه چیزی می تونه باشه؟ اونجایی که نحو جواب نمیده برخی از موضوعات علی السّویه کنار هم هستند از نظر نحو فرقی نداره چه چیزی اونها رو کنار هم چیده اونها رو باید پیدا کنیم یعنی این پایه ها این موضوعات محورهای تدبّر درون سوره ای هستند تا یک جایی ممکنه بحث نحو پاسخ گو باشه یا حتی توسعه دادن بحث نحو مثلاً حتی توسعه دادن مفاهیم و موضوعات مربوط به استیناف در بحث نحو ممکنه بحث رو ارتقاء بده و کمک بکنه در این چیدمان ها و از یه جایی به بعد هم ممکنه این جواب نده باید پیدا کرد چه پارامتری هست چه پارامترهایی مثل نحو وجود دارند که تأثیر گذارند در این چیدمان، اگر در یک مجموعه ای از آیات مثلاً پنجاه آیه در یک سوره ی پنجاه آیه ای در یک سوره ی صد آیه ای یه بحثی وجود داره بعد پنج فراز پشت سر هم وجود دارند که از نظر نحوی استیناف به فراز اول هستند اولویت بندی این پنج فراز بر اساس چه پارامتری انجام شده؟ چرا فزار اول اول هست؟ چرا فراز سوم نیست؟ اینها بر اساس چی کنار هم چیده شدند؟ تا یه جایی اش رو نحو جواب میده ولی یه جاهایی اش از نظر قائده ی نحو اینها علی السّویه هستند نمی تونه اولویت بگذاره بین شون

انواع تدبر عبارتند از تدبر درون آیه و بین آیه‌ای که بین آیه‌ای تقسیم میشود به درون سوره ای و برون سوره‌ای

پس ما در بحث تدبّر چند تدبّر داریم تدبّر درون آیه ای، تدبّر بین آیه ای، تدبّر بین آیه ای خودش چند بخش میشه تدبّر بین آیه ای درون سوره آیات پشت سر هم آیاتی که پیکره ی یک سوره وجود دارند تدبّر بین آیه ای برون سوره یعنی متوقف در یک سوره نباشیم بین آیات متعدّد از سور مختلف قرآن چیدمانی صورت بگیره، تدبّر چند آیه ای یعنی تدبّر فرازی، فرازها نسبت به هم چیدمان بشند چند آیه نسبت به چند آیه ی دیگر چیدمان بشند از تدبّر چند آیه ای، و یا ترکیبی از همه ی اینها ترکیبی از این چند نوع تدبّر با هم

باید تاثیر جایگاه مباحث لسان قرآن و علوم قرآنی در تدبر قرآن را پیدا کنیم نحو و بلاغت در تدبر و چیدمان بسیار موثرند ولی صرف و اشتقاق تاثیر خاصی ندارند

ما باید پیدا کنیم که موضوعات مختلف قرآنی موضوعات مختلفی که در علوم قرآن در لسان قرآن وجود داره مثل مثلاً اشتقاق، صرف، نحو، موضوعات بلاغی و سایر موضوعات جاشون کجا هست در بحث تدبّر، یا به عبارتی در مجموع در حوزه ی در بحث رفتار در قرآن بهره بردن از قرآن جاشون کجا هست؟ ارتباط شون با بحث تفقّه هست؟ ارتباط شون با بحث تدبّر هست؟ ارتباط شون با بحث تفکّر هست؟ یعنی اینها چه ارتباطی دارند و چه چیزی رو برای ما روشن می کنند؟ اشتقاق چه نقشی در تدبّر داره؟ آیا اینکه ما همه ی واژه ها رو ریشه ها و مصادرشون رو بشناسیم در بحث تدبّر قرآنی نقش داره؟ یعنی اگر ما معنای تدبّر رو بگیریم دبُر چینی و چیدمان آیات پشت سر هم یعنی قبل و بعد رو پیدا کردن در آیات قبل و بعدش رو پیدا کردن خب اینکه اشتقاق رو بدونیم ریشه یا مصدر واژه رو بدونیم در دبُر چینی آیات می تونه مؤثر باشه؟ خود اشتقاق خود ریشه یا مصدر می تونه بگه کدوم آیه قبل باشه کدوم آیه بعد باشه؟ اینها چه جوری باید کنار هم چیده بشند؟ حتی آیا در چیدمان واژگان یک آیه یعنی چیدمان آیه ای مؤثرند؟ یعنی باید بحث کنیم که اشتقاق و یا صرف چگونه در بحث تدبّر آیات تأثیر می گذارند آیا در همین وهله ی اول و در ظاهر تأثیر می گذارند؟ یا نه در اینکه مفهومی ایجاد می کنند به لحاظ مفهوم تأثیر می گذارند یعنی تأثیرشون از لایه ی مفاهیم هست یا به صورت مستقیم در ظاهر تأثیر می گذارند؟ عمدتاً می بینید که اشتقاق و صرف به صورت ظاهر در دبُر چینی تأثیری نمی گذارند در چیدمان اثر نمی گذارند یعنی اینطور نیست که اگر الان این واژه باب فلان هست حتماً باید واژه ی بعدیش فلان باشه مثلاً باب فلان باشه وزنش فلان باشه یا ریشه اش فلان باشه، این چیدمان رو ایجاد نمیکنه ولی در نحو اینگونه هست در نحو اگر اینجا مبدا هست حتماً باید خبری باشه در موارد استثناء اگر نیست شما میگی بوده حذف شده ضرورتی به گفتن نداشته فرض اینه که هست یعنی شما می بینی که نحو به صورت مستقیم در دُبُر چینی و چیدمان درون آیه ای و واژگان کنار یکدیگر مؤثر هست یه قدم جلوتر در حد عبارت نحوی در چیدمان آیات و جملات در کنار یکدیگر مؤثر هست گاهی چند آیه رو تبدیل می کنه به یک عبارت نحوی در چیدمان شون کنار هم مؤثر هست نحو در چیدمان کافی نیست یعنی شما وقتی اگه چیدمان رو به هم بریزید و نحو واژه ها جملات عبارات رو بدونید بخشی از چیدمان رو دوباره می تونید برگردونید ولی همه اش رو نمی تونید برگردونید یه جاهایی نمیشه. بعضی پارامترها از نحو مثل نقش و بعضی پارامترها از حوزه ی بلاغت در شکل گیری ظاهر فوق العاده مؤثر هستند و نشون دهنده ی ظاهرند یعنی مثلاً فرض کنید که یک جا به یه شکلی عبارتی گفته میشه الحمدالله یا لِله الحمد به دو شکل میشه گفت شاید از نظر نقش نحوی اینها با هم این دو تا عبارت الان نقش نحوی ها تغییر نکرد پس بر اساس اینکه شما نقش نحوی رو بدونی نمی تونی تشخیص بدی که بگی الحمد الله یا لِله الحمد ولی ممکنه بر اساس بعضی از پارامترهای بلاغی یا موضوعات دیگه بتونی بگی مثلاً اینکه تأکید بر چی هست مثلاً اینکه اینجا گاهی تقدم تأخری ایجاد کرده باشه یا یه نوع چیدمان خاصی چیده باشه که تغییر دادن اون چیدمان ممکنه نحو رو خیلی تغییر نده نحو به معنای نقش کلمات رو خیلی تغییر نده ولی ممکنه خودش یک صنعت ادبی باشه اینکه اون صنعت ادبی باید خودش معنا داره یعنی گفتن اون صنعت ادبی مهم بوده گوینده اون صنعت ادبی رو مد نظر داشته می خواسته با اون صنعت ادبی مطلبی رو برسونه اگه شما اون صنعت ادبی رو هم بدونی دیگه می تونی چیدمان کنی نقش واژه ها رو بدونی یه لیست واژه به شما بدند نقش واژه ها رو بدند صنعت ادبی رو هم به شما بدند شما ممکنه اون عبارت رو چیدمان کنید و بدست بیارید پس ما باید ببینیم در نحو در اشتقاق در صرف در بلاغت و در برخی موضوعات دیگه ممکنه برخی از موضوعات علوم قرآنی ممکنه مثلاً موضوعاتی مثل و در بحث علوم قرآنی باید ببینیم که کدوم موضوعات در چیدمان ظاهر واژه ها کنار همدیگه مؤثر هستند و فراتر از اون چیدمان جملات کنار هم و فراتر از اون چیدمان آیات کنار هم و فراتر از اون چیدمان فرازهای آیات در کنار یکدیگر مؤثر هستند این پارامترها رو پیدا کنیم اینها مؤثرند اینها تأثیر گذارند

وقتی همه ارتباطات مابین آیات و عبارت را احصی نموده‌ایم که اگر آیات را به هم بریزیم بیتوانیم بر اساس آن پارامترها عینا آیات را سر جایشان بچینیم

موقعی پارامترهای کامل هست شناخت ما کامل هست که اگر مجموعه ای از آیات رو که پیش سر هم هستند در مصحف پنجاه آیه رو آوردیم بیرون و به هم ریختیم و فقط مشخصات واژه ها رو بر اساس اون پارامترها معیّن کردیم اون پارامترهایی که مد نظر هست معیّن کردیم دوباره بشه اون واژه ها رو تبدیل به اون پنجاه آیه با هم همون ترتیب کرد یعنی آیا مثلاً پارامترصرف مؤثر هست؟ اگه پارامتر صرف قرآنی مؤثر هست چیش مؤثر هست یعنی اینکه ما بتونیم از صرف قرآنی آهنگ و لحن آیات رو بدست بیاریم آهنگ آیات رو بدست بیاریم این می تونه در چیدمان آیات مؤثر باشه؟ اشتقاق به چه شکلی تأثیر داره؟ نحو موضوعات بلاغت، موضوعات علوم قرآنی، ضمیر و مرجع ضمیر، خطاب، موضوعاتی از این دست تأثیرشون در چیدمان آیات پیش سر هم به چه شکل هست؟ وقتی می تونیم بگیم همه پارامترهای لازم رو شناسایی کردیم که اگر هر کدوم از مجموعه آیات رو دوباره به هم ریخته کردیم بر اساس اون پارامترها بتونیم به اون برسیم دقیقاً هم به همون برسیم اینجا ما هنوز با تدبّر فاصله داریم حتی به این هم رسیدیم هنوز با تدبّر یه گام فاصله داریم ولی پارمترهایی از بحث تدبّر رو شناختیم چون در بحث تدبّر خداوند که این آیات رو کنار هم گذاشته آیات رو پراکنده نگذاشته که ما کنار هم بگذاریم پس این کنار هم هست ما فعلاً با این موضوع متوجه میشیم که خداوند چگونه این آیات رو کنار هم گذاشته کنار هم چیدمان کرده از اون پارامترها می تونیم حالا نوع ارتباط این آیات رو بیشتر فهم کنیم یعنی باید این اتفاق بیافته نوع ارتباطی که در این آیات بوجود اومده رو بیشتر فهم کنیم و دوباره از این استفاده کنیم بریم در تدبّر برون سوره ای یعنی آیاتی نه محدود در یک سوره بلکه فراتر از هر سوره و اون آیات آیات متعدّد از سور مختلف رو با هم مرتبط کنیم نوع ارتباطی بین اونها پیدا کنیم، ما با شناخت برخی از پارامترها که از چیدمان برخی از آیات کنار یکدیگر در یک سوره بدست میاریم یه الگوی تدبّر بدست میاد

عمده جستجوهای قرآنی که صورت می‌گیرد در واقع دسته بندی آیات است بر اساس نقطه اشتراکی که دارند و بیشتر برای مفهوم یابی استفاده می‌شود و کمکی به تدبر و دُبُرچینی نمیکند؛ این نقاط اشتراک میتواند بر اساس صرف و نحو و اشتقاق باشد و یا بر اساس مفاهیم

یه بحثی از تدبّر شناخته میشه که این آیات چگونه کنار هم چیده شدند چگونه میشه از این موضوع از این تدبّر آیات پشت سر هم الگو گرفت و راه کار پیدا کرد برای تدبّر برون سوره ای؟ و ارتباط دادن آیات یا فرازهای آیات مختلف فرازهای سور به برون از سوره به آیات دیگر به فرازهای دیگر چگونه میشه ارتباط داد؟ الان عمده ی جستجوها که در قرآن انجام میشه عمدتاً پیدا کردن آیاتی هست که در نقاط خاصی در یک محدوده ی بسیار خاصی با هم اشتراک دارند چیدمانی انجام نمیشه دُبُر چینی انجام نمیشه در واقع اشتراک یابی هست مثلاً میگیم آیاتی که در اونها ریشه ی رَحِمَ وجود داشته باشه پس ما آیاتی رو پیدا کردیم که درشون یک یا چند ریشه ی رَحِمَ وجود دارند یعنی یک واژه ای دارند که اون واژه در همه ی این آیات واژه ای وجود داره که این واژه ها در آیات مختلف در این آیات مد نظر در ریشه مشترک هستند یا در یک واژه مشترک هستند یا در یک وزن مشترک هستند یا حتی در بحث نحو در یک نقش مشترک هستند این پیدا کردن آیات با نقاط مشترک هست نقاط مشترک نقطه ای که شاید خیلی حرف درش نیست آیاتی که ریشه ی رَحِمَ دارند خیلی درش حرف نیست آیاتی که واژه ی فلان درش هست چندان حرف زیادی درش نیست ببینید شما ممکنه بفرمایید دسته بندی میده از آیاتی دسته بندی چیه؟ میگیم آیاتی از قرآن رو پیدا میکنه اینها رو یه دسته میکنه اینها عنوان این دسته چی هست؟ آیاتی که در یک نقطه به صورت نقطه ای در فلان موضوع اشتراک دارند در عمده ی موارد این هیچ راه گشا نیست یعنی شما هیچ برداشت خاصی از این نمی کنید، آیا اسم این تدبّر هست اینکه شما بری مثلاً میخواید مفهوم صلاۀ رو پیدا کنی میخوای اصلاً در مورد یه موضوعی کار کنی در موضوع صلاۀ یا هر چیزی میرید آیات صلاۀ رو جستجو می کنید آیات صلاۀ رو جستجو می کنید یعنی چی؟ یعنی شما میرید مثلاً ریشه ی صلاۀ رو جستجو می کنی ریشه واژه ی صلاۀ رو جستجو می کنی تمام آیات مربوط به صلاۀ رو میاری یا واژه ی صلاۀ رو جستجو می کنی تعدادی آیه میاد میگی واژه ی صلاۀ در این آیات بکار رفته خب بکار رفته چه فایده ای داره؟ میگی خب من از اینجا بررسی می کنم که مفهوم صلاۀ رو پیدا کنم ببینیم واژه ی صلاۀ در این آیات به چه معنایی بکار رفته پس شما داری اینجا مفهوم یابی میکنی تدبّر نمیکنی شما الان چه دُبُر چینی اینجا انجام میدی، آوردن این ایات کنار همدیگر چه دُبُر چینی کرده؟ هیچی، چه کمکی میکنه به دُبُر چینی شما؟ هیچی، شما میخوای چی رو کنار بچینی؟ چیز خاصی رو میخوای کنار چیزی بچینی، پس این معنایی در تدبّر نداره یعنی این خودش تدبّر نیست چون شما هیچ تدبّری نکردی درست هست که میگی این آیات با هم ارتباط دارند ارتباط شون چیه؟ یک نقطه مشترک هست اون نقطه مشترک این هست که واژه ی صلاۀ در همه شون هست، باشه تدبّری نکردی، ما موارد متعدّدی موضع داریم عنوان داریم در اشتقاق در صرف در نحو خب قطعاً همه ی آیات بالاخره به دلیلی با هم نقطه مشترک دارند خب که چی؟ شما شاید دو تا آیه ای پیدا نکنید که یه نقطه ی مشترک نداشته باشند بالاخره در همه ی این عناوین یه نقطه مشترک دارند، هر دو آیه ای که شما قرار بدی بالاخره درشون یا از اشتقاق یا از صرف یا از نحو یه نقطه مشترکی پیدا میشه، آیا دو تا آیه ای داریم که در هیچ چیزی هیچ نقطه مشترک نداشته باشند؟ یعنی موضوع این که بالاخره اکثر آیات قریب به اتفاق آیات در یکی از اون پارامترها یه نقطه مشترک دارند یا شما هر آیه ای رو بگذاری بالاخره آیات متعدّدی براش پیدا میکنی که بر اساس هر کدوم از اون نقاط هر کدوم از این عناوین با این آیه نقطه مشترک دارند این اشتراک یابی ما در فهم چه چیزی کمک میکنه؟ عمده ی جستجوها و نرم افزارهای جستجو در قرآن بحث اشتراک یابی بین آیات هست پیدا کردن نقاط مشترک بین آیات هست بر اساس یه نقطه مشترک آیاتی رو پیدا کردن یعنی آیاتی رو پیدا کردن که اون نقطه مشترک درشون وجود داشته باشه این می تونه بر اساس ظاهر باشه اشتقاق، صرف، نحو، می تونه حتی جلوتر باشه بر اساس مفهوم باشه می تونه موضوعاتی از این دست باشه کنار یکدیگر یعنی شما نقطه مشترک پیدا می کنید پس این آیات در یه نقطه ای با هم مشترک میشند

مشابه یابی در واقع افزایش دامنه نقاط مشترک بین آیات است تا به کمک آن کاربر بتواند مفهوم کلی و ترجمه بهتری از آیات داشته باشد

آیا این موضوع به تدبّر ارتباط داره؟ آیا این بحث گام اول تدبّر هست؟ آیا این موضوع خودش یک مقدمه ای برای بخشی از تدبّر برون سوره ای هست؟ آیا تدبّر برون سوره ای یعنی دامنه ی این اشتراکات رو افزایش دادن؟ یعنی به جای مشترک بودن در یک نقطه در چند نقطه مشترک بشند در چند نقطه مشترک بشند اون هم در عناوین متعدّد، ببینید مشابه یابی یعنی دامنه ی این نقاط اشتراک رو افزایش دادن شما نقاط مشترک رو تعدادش رو زیاد کنی اون موقع شما دو تا آیه دو تا عبارت دو تا جمله ی مشابه پیدا کردید که بر اساس پارامتری مشابه یکدیگر هستند شما از مشابه یابی کجا استفاده میکنی؟ میگی من از مشابه یابی استفاده می کنم برای ترجمه برای فهم آیات برای فهم واژه ها برای فهم جملات، برای بدست آوردن مفهوم کلی از یک جمله و آیه به عبارتی همون ترجمه یعنی رسیدن به اون ترجمه از مشابه یابی برای اینجا استفاده می کنید، می خوای ببینیم اگر متکلّمی گوینده ای این عبارت رو گفته دقیقاً چه چیزی مد نظرش هست میخواد چی بگه؟ میگی میرم مشابهاتش رو پیدا می کنم در کنار هم قرار دادن این مشابهات می فهمم که از گفتن چنین عبارتی چه چیزی مد نظر داره میخواد چی برسونه چه مفهومی رو میخواد بگه این در مفهوم کلی هست در مفهوم جزئی در واژه ها هم همین رو شما دنبال می کنید به عنوان مثال واژ ه ی صلاۀ رو جستجو می کنید تعدادی آیه میاد میخوای ببینی که گوینده از بکار بردن واژه ی صلاۀ به صرف خود صلاۀ چه مفهومی رو داره دنبال می کنه میگی رفتم آیاتی که واژه ی صلاۀ درش بود رو پیدا کردم نگاه کردم از کنار هم قرار دادن اینها فهمیدم که گوینده از صلاۀ این معنا رو مد نظر داره یعنی شما دنبال معنا یابی هستی مفهوم یابی هستی میخوای بفهمی گوینده چی میگه، یعنی از این اشتراک یابی از این تشابه یابی شما به دنبال یافتن معنا هستید، خب ارتباط این بحث با تدبّر چیه؟ یعنی این نوع ارتباط پیدا کردن بین آیات با عنوان نقطه مشترک پیدا کردن ارتباط شون با تدبّر چی هست؟ اینکه در معنا یابی هست این موضوع که در معنا یابی جا داره آیا در تدبّر هست یا نه در فهم آیات هست؟ در تفکّر در آیات هست؟ ربط داره؟ در تفقّه در آیات هست؟ ما با این بحثها فاصله داریم چون همش میگیم آیات، آیات، هنوز با آیات آشنا نیستیم اون چیز که خداوند براش مهم هست آیات هست حتی تفقّه بفرمایید تفقّه در واژه باید ما رو به تفقّه در آیه برسونه، تفکّر در یک واژه باید ما به تفکّر در آیه برسونه اون چیز که خداوند براش مهم هست تفکّر در آیات هست تدبّر در واژه ها باید ما به تدبّر در آیات برسونه اون چیز که خداوند ما رو دعوت کرده تدبّر در آیات هست.