استفاده شده در:
سیاق بندیسیاق بندی آیات هر سوره که در این تفسیر آمده به صورت کامل در نرم افزار وارد شده است
از جمله تفاسیری است که سیاق به سیاق هر سوره را تفسیر می کنند
نوع سیاق بندی در این تفسیر مناسب و قابل استفاده می باشد
این تفسیر در 12 جلد تدوین شده است
تفسير كل قرآن به زبان فارسى بوده و كتابى است ساده و روان با جهت گيرى هدايتى و تربيتى، متناسب با سطح و فهم توده ى مردم كه جلوه تفسير قرآن به قرآن و استفاده از روايات را در خود دارد.
آغاز نگارش آن هشتم ذی القعده 1396 ه.ق و 1356 شمسى و بعد از 9 سال و چند ماه به سال 1365 ه.ش پايان يافت. نسبت به نامگذارى تفسير، مصنف مى فرمايد: ابتدا نامش را «تفسير ممتاز» گذاشتم ولى در ذهنم بود كه اين نام مناسب نمى باشد، جلد اول با همين نام چاپ شد، خيلى فكر كردم كه چه نامى براى آن انتخاب نمايم بعد از مدتى به نظرم آمد كه خداوند به قرآن «احسن الحديث» فرموده است. در سوره زمر آيه 23 مى فرمايد: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا» به همين جهت اين نام را انتخاب نمودم.
اين تفسير همانند بسيارى از تفاسير، مقدمه اى در بعضى مسائل علوم قرآنى دارد كه در حقيقت جزو مبادى تفسير و آشنايى كلى با قرآن مى باشد. مانند: توضيح كلمه «قرآن»، سوره ها و آيات قرآن، مطالب قرآن، سوره ها و آيه هاى مكى و مدنى، تقسيم سوره ها به سالهاى قبل از هجرت و بعد از آن، اولين و آخرين سوره، تركيب و ترتيب سوره هاى قرآن ، نزول دفعى و تدريجى قرآن، عاصم و قرائت او، اهتمام پيامبر صلى اللّه عليه و آله و سلم به خواندن و آموختن قرآن، حكايت قرآن، قرآن و انقلاب اسلامى و توضيح سبك تفسيرى در تفسير احسن الحديث.
نويسنده در ذيل عنوان مطالب قرآن مى فرمايد: لذا آيات قرآن، حدود دو هزار و صد آيه در زمينه خداشناسى و استدلال بوجود حق تعالى از راههاى طبيعت و عقل است همچنين در ميان صفات عاليه خداوند از قبيل علم، قدرت، حكمت، حيات رحمت، اراده، تدبير جهان و امثال آن مى باشد.
حدود هزار و پانصد آيه در شرح حال پيامبران و مبارزه طرفداران حق با طرفداران باطل و جبهه گيرى اهل توحيد و طاغوت ها در برابر يكديگر و پيكار قولى و عملى اين دو جناح است كه به پيروزى حق و اهل حق ختم مى شود. حدود پانصد آيه در زمينه احكام و بقيه آيات در زمينه موعظه ها، تشويق به اعمال و صفات نيك، بيدارى انسانها، حالات روحى بشر و مانند آن است بنابراين مى توان مطالب قرآن را در چهار كلمه خلاصه كرد: الله، معاد، دنيا و آخرت.
انگيزه مفسر
ايشان مى فرمايد: بعد از نوشتن قاموس قرآن و كتابهاى ديگر در فكرم بود كه اثرى ماندگار از خود بر جاى گذارم، خداوند لطف فرمود به فكرم رسيد، تفسير بنويسم و اين تفسير هم فارسى باشد، نظرم اين بود كه ما در مملكت تفسير فارسى كم داريم. آن وقت هنوز تفسير فارسى كاملى ارائه نشده بود، چند جلد از تفسير نمونه آمده بود. منتهى نظرم آن بود كه بايد حداقل دوازده تفسير فارسى داشته باشيم. اين مسأله باعث شد كه من اين تفسير را نوشتم.
روش تفسير
روش اين تفسير در ترتيب مباحث آن است كه در آغاز آياتى را كه مطالب آن با يكديگر مرتبط است، برمى گزيند سپس ترجمه فارسى آن را ارائه مى دهند، آنگاه وارد سه بحث جداگانه خواهد شد. كلمه ها، شرح ها، نكته ها.
كلمه ها: در اين بخش كلمات آيات از افعال و اسماء، ترجمه مى شود در اين بخش احيانا وجه تسميه (مانند وجه تسميه ابليس براى شيطان آيه 24 سوره بقره ج1 ص90)، اختلاف معنا (مانند معناى بناء و سفك در آيه 20 و 30 سوره بقره)، مفرد كلمات، نوع كلمه مانند مشتق يا جامد بودن (مانند كلمه ملائكه در آيه 20 سوره بقره)، معناى شرعى (مانند معناى شرعى كلمه سجده در آيه 24 بقره) و وزن آنها بيان مى گردد. نيز گاهى لفظ عربى را در ترجمه مى آورد.(مانند: الانهار: النهر: مجرى الماء الفائض)
در معانى كلمات و توضيح آنها در مواردى به قبل ارجاع مى دهد (مانند امسكوهن) در اين بخش مطالب را از قاموس قرآن خود، مفردات راغب، تفسير مجمع البيان، اقرب الموارد، برهان قاطع (در معناى سلوى)، قاموس اللغه، صحاح و براى شاهد آوردن به نهج البلاغه هم استناد مى نمايد.(مانند: يحبطه، ج1، ص520، آيه275 بقره و اخدود ج12، ص161، آيه4 سوره بروج) هر از چندى نيز وزن كلمات را ذكر مى نمايد، منتهى وزن فارسى.(مانند: اكل بر وزن شتر، كبر بر وزن جگر ج1، ص498 در آيه 295-296 سوره بقره)
در معناى كلمه گاهى آن را به شكل مركب معنا مى نمايد.(مانند شئتما ج3، ص384 سوره اعراف، آيه 19) ابتداى هر سوره، كلياتى راجع به آن از قبيل مكى، مدنى بودن، تعداد آيات، چندمين سوره در نزول، قبل يا بعد بودن آن نسبت به سوره ديگر، فضائل سوره، غرض سوره و علت نامگذارى سوره مطرح مى شود. گاهى نيز به اختلاف نظر در آيات سوره ها اشاره اى دارد.(مانند ج12، ص368 سوره أرأيت) به شأن نزول سوره ها در اين قسمت اشاره مى نمايد.
در اين بخش از روايات تفسير مجمع البيان، تفسير عياشى، تفسير برهان، تفسير ابن كثير، تفسير بيضاوى، تفسير الميزان و تفسير كشاف استفاده كرده اند.
شرح ها: در اين فراز، شروع به تفسير تك تك آيات مى نمايد و قبل از آن شأن نزول آيه را (در صورت موجود بودن) بيان مى كند، گاهى توضيح مختصرى راجع به موضوع آيات ذكر مى نمايد (مانند بحث تحويل قبله)، سپس خلاصه اى از مطالب آيات را در قالب خلاصه آيات بيان و سرانجام به تفسير تك تك آيات مى پردازد.
در اين ميان، گاه لفظ يا معنايى از آيه را با كمك آيات ديگر توضيح مى دهد (مانند شرح «كذلك» با استفاده از آيات ديگر آيه 143 سوره بقره ج1، ص266) در توضيح روايات نيز بعضا نظرى به تفسيرى بودن روايت يا بيان مصداق نمودن آن دارد، ارتباط دسته آيات را در اين بخش بيان مى نمايد. در نقل اقوال تفسيرى گاه يكى را ترجيح مى دهد. مواردى نيز در پاورقى بخش شرح ها به مطالب قاموس قرآن خود، ارجاع مى دهد.(مانند ج1، ص479 بحث كرسى و بحث اهل اعراف ج3، ص419)
و نيز در اين پاورقى ها موارد اقتباس از تفاسير ديگر را ذكر مى نمايد.(مانند ج1، ص478 در تفسير «لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ») نكته ها: نويسنده مى فرمايد: مطالبى كه اگر در بخش شرح ها مى آورديم باعث طولانى شدن آن مى شد و نيز مطالبى كه به عنوان برداشت هاى امروزين از آيات است، در اين قسمت آورده ايم.
البته بخش نكته ها، همه دسته آيات را دربر نمى گيرد و مواردى را شامل نمى شود.(مانند آيه 213 سوره بقره، ج1، ص384، ج2، ص297 ذيل آيات 112 تا 117 سوره انعام و...)
مطالبى در اين بخش مطرح شده كه بيشتر حالت موضوعى دارد، مانند عالم برزخ (ذيل آيه 130-134 سوره بقره)، زندگى مكتبى (ذيل آيه 68 سوره انعام ج3، ص247)، تجسم عمل (در سوره زلزال)، قصه آدم (ج3، ص390) در اين بخش مطلب دكتر رشاد مصرى به نقل از مجله مكتب اسلام شماره چهارم سال 14 در جلد3، ص366 آورده شده است.
ويژگيهاى تفسير
ويژگى مهم اين تفسير، بيان ساده و روان آن است كه استفاده آن را براى عموم فارسى زبانان سهل و آسان مى گرداند و قشر جوان دبيرستانى و دانشجو به راحتى مى توانند از آن بهره گيرند. ويژگى ديگر آن پرهيز از ذكر اقوال و نظرات گوناگون است كه سبب فهم سريع و راحت تر مطالب مى گردد و خواننده را دچار حيران و سرگردانى نخواهد كرد.
منابع تفسير
در اين اثر، از تفاسير و منابع شيعه و اهل سنت استفاده وافرى شده است از جمله:
نهج البلاغه
تفسير الميزان
تفسير مجمع البيان
تفسير البرهان
تفسير عياشى
تفسير صافى
تفسير جوامع الجامع
تفسير آلاء الرحمن
اصول كافى
بحارالانوار
من لايحضره الفقيه
وسائل الشيعه
سفينة البحار
تفسير كشاف
تفسير بيضاوى
تفسير نيشابورى
تفسير المنار و...
« اين جانب سيد على اكبر قرشى در سال 1307 شمسى در شهر بناب از شهرهاى آذربايجان شرقى در يك خانواده روحانى متولد شدم. پدرم( رحمه الله) از ائمه جماعت و روحانيون بنام آن شهر بود. دروس فارسى را در مدارس ملّى آن روز خواندم. مقدمات صرف و نحو و منطق را نزد پدرم در حوزه علميه بناب خواندم و در حدود سال 1324 ش به حوزه علميه قم مشرف شدم.
متأسفانه اقامت من در حوزه علميه قم، خيلى كم بود. حدود هشت سال، يعنى تا سال 1332 ش توانستم در آنجا بمانم، و در اين مدت دروس سطح را تماما و مقدارى از كلام و فلسفه را هم خواندم.
اندكى از درس خارج آيت ا... العظمى بروجردى« ره» را نيز درك كردم. از سال 1332 ش جريانهايى پيش آمد كه نتوانستم در قم بمانم و به اروميه كه مسقط الرأس من نبود آمده، ساكن گشتم.
به همراه عده‌اى از دوستان كه در اروميه احساس كمبود علمى كرديم، دوازده سال بدون وقفه روزى سه يا دو ساعت و نيم راجع به قرآن و روايات و حتى قسمتى از رجال با هم بحث داشتيم. قطع نظر از قرآن، وسائل الشيعة را مى‌خوانديم و در رواياتش تدبر و تفكر مى‌كرديم، بعد از آن، به حول و قوه الهى، روحيه مطالعه و توجه به روايات در من بوجود آمد، درس تفسير را شروع كردم كه مدت 25 سال ادامه داشت، حدود پنج بار قرآن را از اوّل تا آخر براى مردم تفسير كردم.» ايشان بعد از انقلاب در مجلس خبرگان قانون اساسى، مجلس خبرگان رهبرى اول و دوم و مسئول نهاد نمايندگى در دانشگاه اروميه انجام وظيفه نموده‌اند و همواره فعاليتهاى علمى و فرهنگى را استمرار داده‌اند.
تأليفات نويسنده
ايشان تأليفات گرانقدرى در معارف اسلامى و قرآنى، ارائه داده‌اند از جمله:
1- قاموس قرآن: اين كتاب به صورت دائرة المعارف براى قرآن تلقى مى‌شود كه با 5 سال تلاش مداوم انجام گرفت.
2- تفسير احسن الحديث: كتاب مورد بحث مقاله 3- نگاهى به قرآن: عمده بحثهاى علوم قرآنى را شامل مى‌شود. مانند: سوره‌هاى قرآنى تعداد واژه‌هاى قرآن، سوره‌هاى مكى و مدنى، تركيب سوره‌ها، ترتيب قرآن، نزول و امثال آن. سپس حدود 70 موضوع از موضوعات قرآنى مانند وحى در قرآن، تثليث در قرآن، محكمات و متشابهات، سحر و معجزه، خلقت در شش روز، حروف مقطعه و... را بررسى كرده‌اند.
4- المعجم المفهرس لالفاظ الصحيفه السجادية.
5- خاندان وحى( شرح حال 14 معصوم« عليهم السلام») 6- سيرى در عالم برزخ 7- مرد ما فوق انسان( شخصيت امام حسين( ع)) 8- اتفاق در مهدى موعود« عج» 9- مفردات نهج البلاغه 10- سيرى در اسلام 11- معاد در اسلام 12- شخصيت امام حسن« عليه السلام»