فهرست عناوین

مشخصات کتاب


تفسير نمونه

تفسير نمونه

مكارم شيرازى، ناصر ‏و همکاران

استفاده شده در:

سیاق بندی ارتباط آیات

میزان استفاده از این کتاب در پایگاه داده بالقرآن

سیاق بندی آیات هر سوره که در این تفسیر آمده به صورت کامل در نرم افزار وارد شده است


دلایل انتخاب

از جمله تفاسیری است که سیاق به سیاق هر سوره را تفسیر می کنند

نوع سیاق بندی در این تفسیر مناسب و قابل استفاده می باشد


معرفی کتاب

تفسیر نمونه از متداول ترین تفاسیر فارسی عصر ماست که به زبان ساده و گویا و قابل استفاده برای عموم به نگارش در آمده و مورد استقبال اقشار مختلف قرار گرفته است. این تفسیر شامل همه آیات قرآن کریم بوده و مهم ترین ویژگی آن، عصری و اجتماعی بودن است. زیرا مناسب با نیازها و پرسش های عصر، پیام قرآن را با زبان روز تبیین کرده و از مباحث فنی و کلاسیک ادبی پرهیز نموده است.

جلوه دیگر این تفسیر در گرایش به جنبه های هدایتی و تربیتی است که مؤلفان آن را تعقیب می کنند. شیوه ارائه مطالب در این تفسیر چنین است که در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق و موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می شود، آنگاه به مضمون آیه پرداخته و با روشی تحلیلی مسائل زندگی و هدایت انسان تشریح می شود.

روش اين تفسير را می توان روش اجتهادى- تحليلى و عقلى بازشمرد كه با مطرح كردن برخى مسائل علمى روز، قدمى در تبيين بيشتر بعضى آيات برداشته است، در كنار آن جنبه تربيتى خود را همچنان مد نظر داشته و به تبيين ديدگاههاى قرآن در اين زمينه می پردازد. در مسائل خلافى شيعه و اهل سنت نيز سعى داشته روش تقريب را برگزيند و از مطرح كردن تعصبات بيجا بپرهيزد.

ضمن در بر داشتن اين خصوصيات از تفسير آيه به آيه براى توضيح بيشتر مضامين قرآنى بهره برده و نيز در مقاطع مختلف با مطرح و نقل كردن روايات اهل بيت« عليهم السلام»، در تبيين هرچه بيشتر آيات، تلاش نموده است. اين تفسير در طى مدت 15 سال از 1396 تا 1410 هجرى قمرى، تحقيق و تأليف گشته است.

انگيزه نگارش

اين تفسير به اين منظور تأليف شد كه غذاى معنوى و فكرى مناسب و مفيدى براى نسل كنونى باشد و به همين علت مهمترين ديدگاهها و نظريات اسلام در زمينه هاى تربيتى و اخلاقى، متناسب با فهم همگان، در آن آورده شده است.

استاد مكارم شیرازی و همكارانش با ارائه اين اثر، به نسلى كه با عطش زياد به دنبال فهم معارف قرآن و سيراب شدن از سرچشمه هاى گواراى آنند، خدمت بزرگ و ارزشمندى نمودند. در مقدمه اين تفسير آمده است:« هر عصرى ويژگيها، ضرورتها و تقاضاهايى دارد كه از دگرگون شدن وضع زمان و پيدا شدن مسائل جديد و مفاهيم تازه در عرصه زندگى سرچشمه می گيرد. همچنين هر روزگارى، مشكلات و پيچيدگی هايى دارد كه لازمه تحوّل زندگى و گذشت زمان است. افراد پيروز و موفق، كسانى هستند كه هم آن نيازها و تقاضاها را و هم اين مشكلات و گرفتاريها را، كه می توان مجموع آنها را«مسائل روز» ناميد درك می كنند. رسالت دانشمندان هر دوره اى است كه با هوشيارى كامل، اين مسائل، تقاضاها، نيازها و اين خلأ روحى، فكرى و اجتماعى را فورا دريابند و آنها را به شكل صحيحى پر كنند تا با امور ديگرى پر نشود، زيرا خلأ در محيط زندگى ما ممكن نيست.

از مسائلى كه ما به سهم خود به روشنى آن را دريافته ايم تشنگى و عطش نسل حاضر براى درك مفاهيم اسلام و مسائل مذهبى است، نه تنها درك، بلكه چشيدن و لمس كردن‌و بالاخره عمل كردن به اين مفاهيم و اصول است. اين مسائل، بخش مهمى از روح و جان آنان را فرا گرفته است، اما طبيعى است كه همه اين اشتغالات ذهنى، به صورت استفهام است و نخستين گام براى پاسخگويى به اين خواسته ها، برگرداندن ميراث علمى و فرهنگى اسلام و بيان كردن همه آن مفاهيم عالى به زبان روز و ريختن آن در كام روح و جان و عقل نسل كنونى است و گام ديگر، استنباط نيازها و تقاضاهاى ويژه اين زمان از اصول كلى اسلام است، و اين تفسير بر اساس همين دو هدف نگارش يافته است.

مفسر محترم در مقدمه كوتاه خود بر جلد چهارم تفسير با بيانى آشكار می نويسد: هدف از نوشتن اين تفسير، اين بود كه تفسيرى به زبان فارسى براى قرآن مجيد تهيه شود كه هم« خواص» بتوانند از آن بهره گيرند، و هم براى« عموم» مفيد باشد، تفسيرى روان و دور از اصطلاحات پيچيده علمى، دور از شرح اختلافات مفسران و نقل اقوال پراكنده، بر اساس نزديكترين مفاهيم قرآن به ذهن، و بر اساس دريافتها و برداشتهاى تازه اى كه در پرتو پيشرفت علوم گوناگون از قرآن می شود، و با استفاده از قرائن تاريخى و شأن نزولها و احاديث متقن و ارزنده اى كه در منابع اسلامى از پيشوايان بزرگ اسلام به ما رسيده است. تفسيرى كه در عين تفسير بودن، جوابگوى پرسشها و مسائل عصرى و حل ايرادهاى گوناگون در اصول و فروع مباحث اسلامى( تا آنجا كه وضع چنين تفسيرى اجازه می دهد) بوده باشد.

 بخشهای کتاب

تفسير نمونه در 27 جلد به همراه يك جلد فهرست موضوعى به زبان فارسى می باشدهر مجلد داراى فهرست مفصلى از آيات و مطالبى است كه در آن مطرح شده است، ابتداى جلد اول مقدمه اى چند صفحه اى از مؤلف بچشم می خورد كه در مجلدات بعد اين مقدمه بسيار مختصر گرديده است.

مفسر محترم در پيشگفتار فهرست موضوعى تفسير نمونه می نويسد:« سرانجام بعد از پانزده سال تلاش مستمر كار تفسير نمونه در 27 جلد پايان گرفت، در اين هنگام احساس احتياج مبرم به يك« فهرست موضوعى جامع» می شد و جمعى از طلاب فاضل حوزه علميه قم پيشنهاد اين كار را دادند، و از آنجا كه آقايان احمد على بابايى و رضا محمدى كه از طلاب محترم و باذوق و پرتلاش حوزه علميه قم هستند، نسبت به اين كار اهتمام بيشترى داشتند، قرعه فال به نام آنها زده شد. آنها با دو سال سعى و كوشش مستمر و استفاده از پانزده هزار فيش، اثرى را به وجود آوردند كه در نوع خود ممتاز است، می توان گفت فهرستى را كه از 27 جلد تفسير نمونه تهيه كرده اند، انشاء الله كليدى براى راه يافتن به تفسير نمونه است.»

در دنباله مطلب طرز استفاده از اين فهرست كه بر اساس حروف الفبا تدوين شده است، توضيح داده شده و با مثال امر را بر طالب آن سهل نموده اند.

پس از ارائه فهرست الفبايى كه در 24 صفحه انجام گرفته است، سرفصل‌هاى فهرست موضوعى مطرح و عناوين ريز آنها تحت هر موضوع با آدرس جلد و صفحه، در 530 صفحه ثبت گرديده و به علاقمندان عرضه شده است.

سر فصل‌هاى فهرست موضوعى بدين شرح است:

1- شناخت و جهان بينى

2- جهان بينى اسلامى شامل بخش‌هاى:

- خدا شناسى و توحيد در قرآن

- عدل الهى

- نبوت

- امامت و ولايت

- معاد

3- انسان در قرآن و هدف آفرينش

4- آشنايى با منابع اسلام« قرآن» و« حديث»

5- رفتار يك مسلمان و چگونگى جامعه اسلامى شامل:

- قواعد اصولى و فقهى در قرآن

- وظايف و احكام

- اخلاق و تعليم و تربيت اسلامى

- روابط و حقوق اجتماعى

- مسائل اقتصادى

- حكومت و نظام سياسى

6- تاريخ تمدن

7- بررسى اديان و مكاتب

8- علوم اجتماعى

9- علوم تجربى و طبيعى

10- ادبيات و هنر

 محتوای کتاب

می توان روش ورود و خروج مفسر و همكاران را در سوره ها و آيات قرآن، به شرح ذيل ترسيم كرد.

ابتداى هر سوره را با نام آن، مكى، مدنى بودن و تعداد آيات افتتاح می نمايد، پس از آن به بيان« ويژگيهاى سوره در طى چند نكته می پردازد، اين نكات بطور معمول شامل فضيلت سوره، ثواب قرائت و جايگاه آن می باشد كه معمولا محور اين بخش روايات می باشد.« عنوان محتواى سوره»، مدخل ديگر مفسر براى بحث راجع به خطوط كلى سوره می باشد و آن را در قالب نكته ها، بيان می دارد.

در مواردى نيز وجه تسميه سوره را به شكل سؤال مطرح نموده به آن می پردازد. پس از پرداختن به موارد فوق بررسى آيات و تفسير آنها آغاز می گردد، در اين بخش، ابتدا دسته اى از آيات مرتبط بهم را مشخص نموده، ترجمه آنها را بيان می دارد.

به شأن نزول آيات، اهميت داده آن را در اين مقطع ذكر می كند، و در نهايت با تفسير آيات، مطالب خود را در اين بخش تكميل می نمايد. ضمن اينكه مقاطع آيات خود عنوان بخشند، عنوانهاى ديگرى را براى تفكيك مطالب از هم، به كمك می گيرند و اين در تسهيل مطالعه و يافتن مطلب مورد نظر خواننده تفسير، مؤثر می باشد.

پس از تفسير، عنوان« نكته ها» حاوى مطالب و پرسش و پاسخهاى ارزشمندى می باشد، اين بخش شامل عناوين متعدد، و حاوى مباحث موضوعى فراوانى( مانند بحث هدايت ج 1 ص 67، مقصود از قلب در قرآن ج 1 ص 87، پيدايش نفاق، ريشه ها و خصوصيات آن ج 1 ص 97 و...) می باشد.

نكته ها شامل 1- مباحثى است كه بطور مستقيم يا غير مستقيم از آيات مطرح شده، استفاده می شود. 2- نتيجه گيريها از آيات. 3- تطبيق مسائل و سؤالات جديد و يافتن پاسخ آنها از آيات. 4- مباحث علمى مناسب با آيات. 5- بيان فلسفه احكام. 6- دفاع از حدود و احكام اسلامى. 7- استفاده هاى فقهى يا اصولى از آيات، و...

با توجه به فضاى تأليف اين تفسير كه از لحاظ فكرى، افكار ماترياليستى بين جوانان، تبليغ می شد، سعى شده است نوع مطالب و سؤالات و اشكالات و پاسخها متناسب با سطح فكرى اين قشر، ارائه گردد، بدين جهت بخشى از مباحث اعتقادى در مقابله با انديشه هاى مادى، منكران خداوند مطرح شده است.

انتخاب روش تقريب از طرف مفسر و همكاران در نزاعهاى فكرى و فقهى شيعه و اهل سنت، سبب نشده است كه ايشان از نقد خود بر افكار آنان، دست برداشته به سبب تقريب آن را مطرح نكنند، بلكه در عرصه اختلاف فكرى، ضعف تفكر آنها، به خصوص، تفكر وهابى را آشكار نموده است. از جمله در بحث شفاعت ذيل آيه 48 سوره بقره ج 1 ص 223 تا ص 246، مطالبى فراوان در پاسخ شبهه وهابيان بر اين مفهوم، ارائه داده اند. و نيز در مباحث ولائى، عقايد شيعى خود را مستدل و بدور از تعصب ناروا، بيان می دارد، از جمله در بحث ولايت ذيل آيه 55 سوره مائده ج 4 ص 421.

شيوه بحث مفسر در آيات فقهى، تفاوت اساسى با بقيه موارد تفسير آيات، نداشته و مطالب مفصل را به كتب فقهى ارجاع داده است، امّا در فلسفه احكام مانند، فلسفه وصيت( ج 1 ص 618) فلسفه قصاص( ج 1 ص 607)، فلسفه تحريم گوشتهاى حرام( ج 1 ص 584) فلسفه روزه و... سعى نموده كه حق مطلب را ادا نمايد.

در آياتى كه قصص قرآن به خصوص انبياء را مطرح می نمايد، سعى دارد ضمن پرهيز از اسرائيليات، با روايات، برخى جزئيات را روشن كرده، با مقايسه قصص قرآن با تورات، وهن و ضعف قصه هاى منتسب به تورات را مشخص كند، مانند ج 1 ص 189 مقايسه معارف قرآن با تورات.

اين تفسير حاوى پاورقى می باشد كه از طرف مفسر اضافه شده است، در پاورقی ها به طور معمول مطالب متفاوت به چشم می خورد از قبيل: الف) آدرس مطالب متن و منابع آن. ب) ارجاع توضيح بيشتر به مجلدات ديگر تفسير نمونه. ج) اشاره به برخى اقوال ديگر. د) توضيح بيشتر لغوى يا تفسيرى يا علمى، يا نقل مطلب از كتب مقدس.

اين تفسير با استفاده از تفاسير معروف شيعه و اهل سنت به خصوص تفاسير: مجمع البيان، التبيان، الميزان، الصافى، نور الثقلين، البرهان و روح الجنان و از تفاسير عامه: روح المعانى، المنار- فى ظلال القرآن، قرطبى، اسباب النزول واحدى، مراغى، در المنثور، بيضاوى، و مفاتيح الغيب فخر رازى، تنظيم و نگارش يافته و اين بهره گيرى در نوع خود كم سابقه بوده است، علاوه بر اين تفاسير كه ابتداى هر جلد به آن اشاره شده است، از منابع تفسيرى و غير تفسيرى ديگرى نيز بهره برده شده است، از قبيل: تفسير پرتوى از قرآن، بحار الانوار، سفينة البحار، الغدير، المراجعات، كنز العرفان، نهج البلاغه و برخى شروح آن، وسايل الشيعه، خصال صدوق، اختصاص مفيد، محاسن برقى، كافى، امالى مفيد، مناقب ابن شهرآشوب، مصباح المنير فيومى، مفردات راغب، بلوغ الارب، سيره ابن هشام، كامل ابن اثير، صحيح بخارى، سنن بيهقى، كشف الارتياب، الهداية السنية و مجلات و كتب ديگر.

 ويژگيهاى کتاب

مفسر محترم در مقدمه جلد 1 می نويسد:

1- از آنجا كه قرآن كتاب زندگى و حيات است، در تفسير آيات به جاى پرداختن به مسائل ادبى و عرفانى و مانند آن، توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى و بويژه مسائل اجتماعى شده و به اندازه كافى روى مسائلى كه تماس نزديك با حيات فرد و اجتماع دارد تكيه گرديده است.

2- به تناسب عناوينى كه در آيات مطرح می شود، ذيل هر آيه، بحث فشرده و مستقلى درباره موضوعاتى مانند، ربا، بردگى، حقوق زن، فلسفه حج، اسرار تحريم قمار، شراب، گوشت خوك و اركان و اهداف جهاد اسلامى و مانند آن آمده است، تا خوانندگان در يك مطالعه اجمالى از مراجعه به كتابهاى ديگر بی نياز گردند.

3- كوشش شده، ترجمه آيات، روان، سليس و گويا و دقيق و در نوع خود جالب و رسا بوده باشد.

4- به جاى پرداختن به بحثهاى كم‌حاصل، توجه مخصوص به ريشه لغات و شأن نزول آيات كه هر دو در فهم دقيق معانى قرآن مؤثر هستند، شده است.

5- اشكالات و ايرادات و سؤالات مختلفى كه گاهى در پيرامون اصول و فروع اسلام، مطرح می گردد، به تناسب هر آيه، طرح شده و پاسخ فشرده آن ذكر گرديده است. مانند شبهه آكل و مأكول، معراج، تعدد زوجات، علت تفاوت ارث زن و مرد، تفاوت ديه زن و مرد، حروف مقطعه قرآن، نسخ احكام، جنگها و غزوات اسلامى، آزمايشهاى گوناگون الهى و دهها مسئله ديگر، بطوريكه هنگام مطالعه آيات، علامت استفهامى در ذهن خواننده عزيز باقى نماند.

6- از اصطلاحات پيچيده علمى كه نتيجه آن اختصاص كتاب به قشر خاصى است، در متن كتاب دورى و به هنگام ضرورت در پاورقى آمده، تا براى انديشمندان و صاحب نظران نيز مفيد باشد.

 ترجمه، شرح ، تعلیقات و... بر کتاب

اين تفسير تا كنون به چند زبان زنده دنيا از جمله عربى وارد و ترجمه شده، ترجمه عربى آن به نام« الامثل» عرضه شده است. ترجمه انگليسى آن نيز در دست تهيه می باشد.

 وضعیت نشر

کتاب حاضر  توسط دار الكتب الاسلاميه، تهران چاپ و نشر گرديده است.

برخى مجلدات اين تفسير از جمله جلد 1 در چاپهاى بعد، با تجديد نظر و اضافات، چاپ شده است. انتهاى برخى مجلدات نيز تاريخ پايان تأليف آن درج گرديده است. پايان تأليف آخرين جلد آن 18 ذى الحجه 1407 ق مطابق با 23 مرداد 1366 شمسى درج شده است.

تفسير نمونه تاكنون چندين چاپ با تيراژهاى متفاوت( حدود 5000 در هر چاپ) داشته و در نسخه مورد بحث برخى مجلدات تا سى و دو چاپ بر آن گذشته است. فهرست اجمالى تمام مجلدات از نظر سور قرآن در آخر جلد 27 درج گرديده است.


معرفی مؤلف

ولادت‌

ايشان در سال 1345 هجرى قمرى در شهر شيراز در ميان يك خانواده مذهبى كه به فضائل نفسانى و مكارم اخلاقى معروفند ديده به جهان گشود.

زندگينامه‌

تصيلات اوليه:

معظم له تحصيلات ابتدايى و دبيرستانى خود را در شيراز به پايان رسانيد.

هوش و حافظه قوى و استعداد سرشار، وى را در محيط مدرسه در رديف شاگردان بسيار ممتاز قرار داده بود و چه بسا در يك سال، دو كلاس را طى مى‌نمود.

شرايط آن روز ايجاب مى‌كرد كه اين نوجوان با چنين نبوغ و استعداد فوق العاده، راه دانشگاه را پيش گيرد و اندوخته‌هاى علمى خود را در طريق كسب درجات ظاهرى به كار اندازد، ولى دست تقدير و عنايات پروردگار جهان و تمايلات باطنى ايشان به شناسايى عميق معارف و حقايق اسلام، توجه اين نابغه نورس را به سوى علوم اسلامى معطوف ساخت- بخصوص كه پس از شهريور سال 1320 شرايط دگرگون گرديد و مدارس و معارف اسلامى از نو رونق گرفت.

حيات علمى:

ايشان در حدود 14 سالگى رسما دروس دينى را در( مدرسه آقا باباخان شيراز) آغاز كردند و در مدت اندكى نيازهاى خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بيان و بديع تأمين نمودند. سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق العاده‌اى كه داشتند مجموع دروس مقدماتى و سطح متوسط و عالى را در مدتى نزديك به چهار سال! به پايان رساندند.

در همين سالها گروهى از طلاب حوزه علميه شيراز را نيز با تدريس خود بهره‌مند مى‌ساختند.

انتقادها و نظرات معظم له در قم، تدريس و يا اضافه نسبت به متون علمى حوزه‌ها، آينده درخشان علمى ايشان را قطعى مى‌ساخت و در محافل علمى و روحانى آن ديار، استعداد، نبوغ، دقت و عمق تفكر معظم له درج مى‌شد و كسى نمى‌توانست اين فضيلت خدادادى را انكار كند.

اين ستاره فروزان، در حالى كه هنوز بيش از هيجده سال از عمر شريفش نگذشته بود با فكر نافذ و قلمى روان، حاشيه‌اى بر( كفاية الأصول) نوشت كه نقاط مبهمى از اين كتاب را روشن مى‌ساخت.

ايشان در 18 سالگى وارد حوزه علميه قم شدند و قريب پنج سال از جلسات علمى و درس اساتيد بزرگ آن زمان مانند حضرت آ ية الله العظمى بروجردى و آيات برزگ ديگر- رضوان الله عليهم- بهره گرفتند.

معظم له براى آشنايى با نظرات و افكار اساتيد بزرگ حوزه‌هاى عظيم شيعه در سال 1369 ه. ق وارد حوزه علميه نجف اشرف گرديد و در آنجا در دروس اساتيد عالى مقام و بزرگى همچون آيات عظام: آقاى حكيم و آقاى خوئى و آقاى عبدالهادى شيرازى و اساتيد برجسته ديگر- قدس الله اسرارهم- شركت جستند.

معظم له در سن 24 سالگى به اخذ اجازه اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آيات بزرگ نجف نائل شدند و حضرت آيت الله العظمى حكيم تقريظ كوتاه و پر محتوايى بر تقريرات ايشان از درس فقه( ابواب طهارت) نوشتند كه بسيار ممتاز است.

اقتباس و استفاضه از فيوض علمى دروس اساتيد نجف همچنان ادامه داشت تا اين كه بر اثر نبود وسايل و امكانات، در ماه شعبان 1370 ه. ق به ايران بازگشتند و در شهر مقدس قم كه آن روز مشتاق رجال علمى بود مأوى گزيدند و در جمعى كه بايد بعدا اثرى بس عظيم به وجود آورند وارد شدند.

حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى بعد از بازگشت به ايران به تدريس سطوح عالى و سپس خارج اصول و فقه پرداختند و قريب 28 سال است كه حوزه گرم درس خارج ايشان مورد استقبال طلاب و بسيارى از كتب مهم فقهى را پس از تدريس به رشته تحرير درآورده‌اند.

در حال حاضر حوزه درس خارج ايشان يكى از پرجمعيت‌ترين دروس حوزه علميه شيعه است و قريب به دو هزار نفر از طلاب و فضلاى عاليقدر از محضر ايشان استفاده مى‌كنند.

ايشان از آغاز دوران جوانى به تأليف كتاب در رشته‌هاى مختلف عقايد و معارف اسلامى و مسأله ولايت و سپس تفسير و فقه و اصول پرداختند، و يكى از مؤلفان بزرگ جهان اسلام محسوب مى‌شوند. حيات سياسى:

ايشان در انقلاب اسلامى حضور فعال داشتند و به همين دليل چند بار به زندان طاغوت افتادند و به سه شهر( چابهار)،( مهاباد)،( انارك) تبعيد شدند و در تدوين قانون اساسى در خبرگان اول، نقش مؤثرى داشتند. خدمات ارزنده معظم له:

الف- نشريه علمى مركز بزرگ شيعه از مدتها پيش احساس مى‌شد كه حوزه علميه قم نيازمند يك نشريه عمومى است تا بتواند با نشريات گمراه كننده‌اى كه بدبختانه تعداد آنها نيز كم نبود مبارزه نمايد.

بعلاوه مسلمانان همواره از اين دانشگاه بزرگ اسلامى چنين انتظارى را داشتند و طبقات مختلف از مراجع بزرگ حوزه و ديگران چنين تقاضايى مى‌كردند بطور مسلم انتشار مجله‌اى كه بتواند به اشكالات مذهبى جوانان پاسخ بگويد و با نشريات گمراه كننده مبارزه نمايد، مشكلاتى داشت كه بايد پشت سر گذاشته مى‌شد. و از آنجا كه بعضى از افكار درآن روز آماده پذيرش چنين نشريه‌اى نبود انديشمندانى مصمم و مبتكر را مى‌طلبيد تا با عزم راسخ خود اين بار مهم را به دوش گيرند.

از اين نظر معظم له به اتفاق جمعى از دانشمندان، نشريه ماهانه« مكتب اسلام» را با مساعدت زعماى حوزه علميه قم و با كمك مالى عده‌اى از نيكوكاران پايه گذارى كردند. اين نشريه در جهان تشيع بى‌سابقه بود و شايد از نظر وسعت انتشار در ميان مجلات علمى و دينى- در تمام جهان اسلام، جزو درجه اول‌ها بود.

اين مجله راه نوينى به روى فضلا و دانشمندان جوان حوزه گشود.

و در حالى كه از سال تأسيس آن( 1336 شمسى) بيش از 39 سال مى‌گذرد خدمات ارزنده‌اى به جهان اسلام و شيعه نمود و در قلوب جوانان و دانشجويان و اساتيد و فضلا، مقام و منزلتى بس ارجمند پيدا كرد و نور اسلام و تشيع را از مركز آن به اطراف جهان فرستاد. ب- نقطه تحول در افكار طلاب و دانشجويان در سالهاى 1330 تا 1332 تبليغات( ماديها) در محيط كشور بالا گرفت، مقامات روحانى و شخصيتهاى علمى حوزه احساس كردند كه هجوم مكاتب باطله و نشريات روز افزون افراد گمراه و ايادى بيگانه كه در اختيار جوانان گذارده مى‌شود، جوانان را تهديد مى‌كند.

در اين برهه از زمان رجال مذهب و استادان فلسفه و عقايد، احساس مسئوليت كرده و جلسه‌هايى براى آشنا ساختن جوانان با طرز مبارزه منطقى با اين مكاتب، تشكيل دادند و معظم له يكى از پيشگامان در تأسيس چنين جلساتى بودند.

ايشان با همكارى جمعى از دانشمندان جلسه بحث علمى و فلسفى تشكيل دادند كه در آن جلسه كليه اصول فلسفى مكتبهاى مادى مطرح مى‌گرديد.

اين جلسه سبب شد تا ايشان در اين مباحث به حد كافى غور كنند و رساله و نوشته‌هاى آنها را مورد بررسى قرار دهند. از اين نظر توانستند يك شاهكار علمى كه در باب خود ممتاز و بى‌نظير است به نام( فيلسوف نماها) را از خود به يادگار بگذارند.

اين كتاب با استقبال عظيم جوانان و طبقه روشنفكران رو به رو گرديد و دسته‌اى از گمراهان در پرتو اين كتاب از چنگال مكتب ماديگرى و ماترياليسم رهايى يافتند.

اين كتاب بيش از 30 مرتبه به چاپ رسيده و به تصديق اهل فن كمتر كتابى اين چنين جامع در تحليل اصول فلسفى ماركسيستها نگارش يافته است.

با اينكه دهها سال از انتشار اين كتاب مى‌گذرد هنوز طراوت و ابتكار خود را در محيطهاى علمى حفظ نموده است و اخيرا كه كمونيستها، كشور همسايه و مسلمان افغانستان را مورد هجوم وحشيانه خود قرار داده و آن را مدتى به اشعال خود در آورده بودند، اخبار فراوانى رسيد كه حاكى از نقش مهمى است كه اين كتاب در خنثى نمودن تبليغات خام آنها و در توجيه صحيح مردم ايفا كرده بود. اين فصل در حقيقت نخستين نقطه تحول فكرى در حوزه عليه قم بود و از اين هنگام به بعد ايشان قسمتى از اوقات خود را صرف خواندن كتابهاى فلسفى و كلامى و مطالعه در آرا و عقايد فرقه‌هاى مختلف اسلامى و غير اسلامى به خوبى واقف گردند و كتابهايى در اين زمينه منتشر سازند. ج- تأسيس جلسات درس عقايد و مذاهب معظم له احساس كردند كتابهايى كه در زمينه عقايد اسلامى نوشته شده با گذشت زمان نمى‌تواند پاسخگوى همه نيازمنديهاى اين زمان باشد؛ زيرا اين كتابها در قرونى نوشته شده كه اشكالات امروز ماديها مطرح نبود و بازار ايادى استعمار اين چنين گرم نبود.

بعلاوه در آن كتابها مسائلى مانند نزاع( اشعرى و معتزلى) و امثال آن مطرح است كه امروز از گردونه مباحث عقايد بيرون رفته و رنگ بحثهاى موسمى به خود گرفته است.

روى اين ملاحظات ايشان بار ديگر به كمك ذوق و استعداد خاص خويش، مسائل عقيدتى اسلام و اصول پنجگانه را به طرز بى‌سابقه‌اى مطرح ساختند و با تشكيل درس عقايد، صدها نفر را به اين مسائل آشنا كردند و كتابهايى كه حاوى فشرده آن جلسات علمى است، تأليف نمودند.

د- مجمع علمى نجات نسل جوان ايشان به موازات جلسات درس عقايد، جلسه ديگرى تشكيل دادند كه در هشت رشته از مذاهب موجود جهان، افرادى پرورش يابند تا بتوانند از طريق بحث و مناظره يا نوشتن كتاب، با مبلغان مذاهب مختلف روبه‌رو شوند و به ايرادها و دلايل آنها پاسخ گويند.

اين جلسه در مدت كمى توانست فضلايى پرورش دهد كه هر كدام در رشته خاص خود تخصص لازم را كسب نمودند.

و هم اكنون جمعى از نويسندگان زبده جوان حوزه علميه، محصول آن جلسه مى‌باشند.

همچنين براى رهايى جوانان از چنگال عوامل فساد به همكارى جمعى دست به تشكيل( مجمع علمى نجات نسل جوان) زدند.

يكى از نتايج اين مجمع گذاردن نشريات جالب در اختيار جوانان بود كه به سرعت جاى خود را در ميان جوانان كشور باز كرد.

ه- مبارزه با التقاطيها معظم له در يكى از سفرهاى خود به شهر شيراز با بازار گرم صوفيگرى روبه‌رو شدند.

گروهى از محضر ايشان درخواست نمودند كه با قلم شيواى خود كتابى پيرامون اصول صوفيگرى- كه اتفاق و ادب در آن رعايت شده باشد- بنويسد.

معظم له نيز با استفاده از مدارك موجود، عقايد دسته مزبور را با كمال ادب و احترام- كه همواره شيوه ايشان در نگارش مى‌باشد- مورد بررسى و انتقاد قرار داده و كتابى نوشتند كه به نام( جلوه حق) در سال 1330 انتشار يافت.

طرز نگارش اين كتاب توجه مخصوص حضرت آيت الله العظمى بروجردى( ره) را جلب نمود و مؤلف را به حضور خود پذيرفت، پس از تقدير از خدمات ازرنده ايشان بياناتى ايراد فرمودند از جمله اين كه« من اين كتاب را به هنگام فراغت مطالعه كردم و كوچكترين نقطه ضعفى در آن به نظرم نيامد. شكر الله مساعيك!». و- تأسيس مؤسسات و مراكز علمى در اين زمينه ايشان مصممند به تعداد معصومين- عليهم السلام- مدرسه و مركز علمى تأسيس نمايند و بحمد الله تا كنون موفق به تأسيس چهار مدرسه مهم در حوزه علميه قم و دو مؤسسه دينى رفاهى براى طلاب حوزه‌هاى علميه در مشهد گرديده‌اند.

تأليفات‌

از معظم له تا كنون حدود يكصد و سى جلد كتاب به چاپ رسيده كه بعضى از آنها بيش از 30 بار تجديد چاپ شده و بعضى به بيش از ده زبان زنده دنيا ترجمه شده و در كشورهاى مختلف انتشار يافته است.

تفسير نمونه ايشان به چند زبان ترجمه شده و در اغلب خانه‌ها موجود است؛ اين تفسير و تفسير موضوعى پيام قرآن باب تازه‌اى در تفسير قرآن گشوده و كتب اعتقادى ايشان به هنگام هجوم مكاتب باطله، پناهگاهى براى طلاب و دانشجويان بود.

از جمله كتب فقهى ايشان: انوار الفقاهه، القواعد الفقية، انوار الأصول و تعليقات مستدل و مشروحى بر تمام عروة الوثقى مى‌باشد كه مكرر به چاپ رسيده است.

رساله عمليه ايشان( توضيح المسائل) تا كنون بارها چاپ شده و اين رساله به زبان عربى و اردو و تركى آذرى و انگليسى نيز ترجمه و منتشر شده است.

برخى از كتب فارسى معظم له:

- بررسى طرق فرار از ربا- تعزير و گستره آن- رمى جمرات در گذشته و حال- پيام امام امير المؤمنين( عليه السلام)- امثال القرآن- مناسك جامع حج- مناسك عمره مفرده- اسلام و كمكهاى مردمى- مشكلات جنسى جوانان- چند نكته مهم درباره رؤيت هلال- شيوه همسرى درخانواده نمونه- استفتائات جديد- آيات ولايت در قرآن- اسلام در يك نگاه- يكصد و پنجاه درس زندگى- سرمشق از سخنان حضرت على( عليه السلام)- پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان- يورش به خانه وحى- بازاريابى شبكه‌اى)( يا كلاهبردارى مرموز- آفريدگار جهان- اخلاق در قرآن- ارتباط با ارواح- اعتقاد ما- برگزيده تفسير نمونه- تحقيقى جديد پيرامون رمى جمرات- حديث غدير سند گوياى ولايت( جزوه‌اى در باره حديث غدير و رد شبهات)- حكومت جهانى حضرت مهدى( عج)- خمس پشتوانه استقلال بيت المال- رساله احكام بانوان- رساله احكام نوجوانان- رساله توضيح المسائل- مثالهاى زيباى قرآن- مديريت و فرماندهى در اسلام- مجموعه تفسير نمونه( دوره 27 جلدى بر اساس ترتيب آيات)- مناسك حج برخى از كتب عربى معظم له:

- نفحات الولاية فى شرح نهج البلاغة- مسائل مهمّة حول رؤية الهلال- القواعد الفقهيّة- الفتاوى الجديدة- آيات الولاية في القرآن- انوار الفقاهة في احكام العترة الطاهرة: كتاب التجارة، المكاسب المحرّمه- الأخلاق في القرآن- الأمثل- الدروس في العقائد الإسلامية- الخطوط الاساسية للاقتصاد الإسلامية- الربا و البنك الإسلامي- الزهراء( عليها السلام) سيدة نساء العالمين- الغارة على بيت الوحي- المشاكل الجنسية للشباب- أمثال القرآن- أنوار الاصول- أنوار الفقاهة كتاب البيع- انوار الفقاهة / كتاب النكاح- بحوث فقهية مهمة- جمرات بين الماضى و الحاضر- حديث الغدير السند الناطق للولايه- حكم الأضحية في عصرنا- نفحات القرآن- رسالة توضيح المسائل- مناسك الحج‌