فهرست عناوین

مشخصات کتاب


معجم المصطلحات البلاغية و تطورها

معجم المصطلحات البلاغية و تطورها

مطلوب احمد

استفاده شده در:

علم بَلاغت

میزان استفاده از این کتاب در پایگاه داده بالقرآن

از این کتاب در تدوین جزوه بلاغت استفاده زیادی شده است


دلایل انتخاب

از حیث عناوین مختلف بلاغت و تعریف مختصر و مفید کردن همه عناوین، به واقع یک معجم است


معرفی کتاب

« معجم المصطلحات البلاغية و تطورها»، اثر احمد مطلوب، فرهنگ‌نامه اصطلاحات رايج در فن بلاغت است كه به زبان عربى نوشته شده و تدوين آن، در سال 1407 ق / 1987 م، به پايان رسيده است.

نويسنده، علم بلاغت را مانند ساير علوم لغت عربى، در خدمت قرآن كريم دانسته و اين امر، انگيزه وى از تدوين اثر حاضر بوده است( همان، ص 7).

ساختار

كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و اصطلاحات به ترتيب حروف الفبا، از الف شروع و تا ياء ادامه يافته است.

اين فرهنگ‌نامه، شامل اصطلاحات و لغات مربوط به فصاحت، بلاغت، معانى، بيان و بديع مى‌باشد( مقدمه، ص 8).

نويسنده، در تدوين اين فرهنگ‌نامه، ساليان دراز و متمادى، زحمت كشيده است و از مصادر فراوانى استفاده نموده است( مقدمه، ص 5).

از جمله مصادرى كه نويسنده در نگارش اين اثر، از آن‌ها استفاده كرده است، عبارتند از:« الإتقان في علوم القرآن» جلال‌الدين سيوطى؛« إحكام صنعة الكلام» محمد بن عبدالغفور كلاعى اشبيلى اندلسى؛« أخبار البحتري» ابوبكر محمد بن يحيى الصولى؛« الأدب الصغير» عبدالله بن مقفع؛« أسرار البلاغة» عبدالقاهر الجرجانى؛« الإشارة إلى الإيجاز في بعض انواع المجاز» عزالدين عبدالعزيز بن عبدالسلام؛« البديع في نقد الشعر» اسامة بن منقذ؛« بديع القرآن» ابن ابى‌الاصبع المصرى؛« بديعيات الآثاري»؛« البرهان في علوم القرآن» بدرالدين محمد بن عبدالله زركشى؛« البرهان في وجوه البيان» ابوالحسين اسحاق بن ابراهيم بن سليمان بن وهب الكاتب؛« الجامع الكبير في صناعة المنظوم من الكلام و المنثور» ضياءالدين ابن اثير و...( متن كتاب، ص 679).

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن بررسى جايگاه علم بلاغت در ميان ساير علوم، به نكاتى پيرامون كتاب، اشاره شده است.

نويسنده، در مورد هر واژه، ابتدا معناى لغوى آن را بررسى نموده و سپس، به معناى اصطلاحى آن پرداخته و ضمن تعريف آن واژه، به آيات، روايات و اشعار عربى مربوط به آن واژه، اشاره كرده است.

اين فرهنگ‌نامه، دربردارنده حدودا هزار و صد اصطلاح مى‌باشد كه از جمله آن‌ها، مى‌توان به اصطلاحات زير اشاره نمود:

ائتلاف؛ ابداع؛ ابدال؛ ايهام؛ اتساع؛ اتكاء؛ اجازه؛ احاله؛ اختراع؛ اختلاس؛ بدل؛ بديع؛ بديعيات؛ برائة؛ براعة؛ براعة الاستهلال؛ بلاغة؛ بليغ؛ بيان؛ بسط؛ تأسيس؛ تأكيد؛ تأليف؛ تأنيس؛ تبديل؛ تبليغ؛ تبيين؛ تتبيع؛ تجاهل عارف؛ تجنيس؛ جامع؛ جحد؛ جمع؛ جناس و انواع مختلف آن و...

در پايان كتاب، به منابع و مراجعى كه براى اطلاعات بيشتر، مى‌توان بدان‌ها مراجعه نمود، اشاره شده است( متن كتاب، ص 677).

وضعيت كتاب‌

فهرست موضوعات و مصادر مورد استفاده نويسنده، در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

ناشر: بيروت: مكتبة لبنان ناشرون‌


معرفی مؤلف

احمد مطلوب که نام کاملش احمد ناصرى صیادى رفاعى، استاد بلاغت و نقد، رئیس مجمع علمی عراق، وزیر فرهنگ و ارشاد عراق است. در روز یک‌شنبه 10 شعبان سال 1355ق برابر با 25 اکتبر 1936م، در روستای عوجه در جنوب تکریت به دنیا آمد.

تحصیلات

او دروس ابتدایى و متوسطه را از 1941 تا 1950م، در تکریت آموخت و دروس دبیرستان را در کربلا آغاز کرد و در کرخ بغداد به پایان برد و مدرک لیسانس را در رشته زبان عربى از دانشکده ادبیات و علوم انسانى بغداد با درجه ممتاز در سال 1956م، به دست آورد و در بین همه دانشجویان دانشکده نفر اول شد، سپس مدرک کارشناسى ارشد خودش را در رشته علم بلاغت و نقد ادبى با درجه بسیار خوب از دانشگاه قاهره در سال 1961م و آنگاه مدرک دکتراى خودش را در رشته بلاغت و نقد ادبى با درجه عالى از دانشگاه قاهره در سال 1963م، تحصیل کرد.

او در سال 1957م، در دبیرستانى در کرکوک به تدریس پرداخت و در همان سال به‌عنوان مدرس به بغداد منتقل شد و از سال 1958م، در دانشکده ادبیات دانشگاه بغداد به‌صورت مربى، سپس استادیار، سپس دانشیار و بعد استاد به فعالیت پرداخت. او در سال 1964م، به‌عنوان مدیر کل مطبوعات و ارشاد در وزارت فرهنگ و ارشاد انتخاب شد.

وى همچنین به‌عنوان مدیر کل فرهنگ در وزارتخانه مذکور در سال 1964م، به فعالیت پرداخت و نیز به‌عنوان ریاست بخش اطلاع‌رسانى دانشگاه بغداد از سال 1966 تا سال 1969م، مشغول بود و در سال 1967م، به مقام وزارت فرهنگ و ارشاد جمهورى عراق رسید. او سپس در سال‌هاى 1971 - 1978م، به‌صورت استاد و مدیر به دانشگاه کویت پیوست و به‌صورت استاد مهمان، در «معهد البحوث و الدراسات العربیة» در قاهره و نیز دانشگاه مارتین لوتر در جمهورى آلمان و همچنین دانشگاه وهران در الجزائر فعالیت کرد.

او همچنین از سال 1984 تا سال 1986م، به ریاست دانشکده ادبیات دانشگاه بغداد انتخاب شد. او همچنین از سال 1986 تا سال 2003م، مدیر کل هیئت عالى توجه به زبان عربى در عراق شد. او از سال 2007م، ریاست «المجمع العلمی العراقی» را که عالى‌ترین هیئت علمى در عراق شمرده مى‌شود، بر عهده گرفت. او همچنین عضویت در «مجمع اللغة العربیة الأردنی» و نیز در «المجمع العلمی الأردنی» را پذیرا شد.

وى، در سال 1428ق، جایزه جهانى «ملک فیصل» در رشته زبان و ادبیات عربى را در مراسم جشنى که در «ریاض» برگزار شد، دریافت کرد.

وفات

او در روز عصر شنبه 8 ذو القعدة 1439ق برابر با 21 ژانویه 2018م در بغداد درگذشت.

آثار

کتاب‌ها

از ایشان تاکنون کتاب‌هاى متعددى در زمینه بلاغت و نقد ادبى و فرهنگ‌نویسى منتشر شده است. او 37 کتاب نوشته و 15 کتاب را از میراث ادبى، تحقیق و تصحیح کرده است. برخى از کتاب‌هاى ایشان عبارت است از:

أسالیب بلاغیة: الفصاحة، البلاغة، المعانی؛

النحت فی اللغة العربیة: دراسة و معجم؛

الأرقام العربیة؛

معجم مصطلحات النقد العربی؛

معجم الملابس فی لسان العرب؛

معجم المصطلحات البلاغیة و تطورها؛

دیوان دیک الجن الحمصی (با همکارى عبدالله الجیوری)؛

دور الأدب في معركة التحرر والبناء (جزءان)

تحفة الأریب بما فی القرآن من الغریب؛

معجم النسبة بالألف و النون؛

الرصافي 

مناهج بلاغية

فنون بلاغية

دعوة إلى تعريب العلوم في الجامعات

مصطلحات بلاغية

اتجاهات النقد الأدبي في القرن الرابع للهجرة

النقد الأدبي الحديث في العراق

عبدالقاهر الجرجانی؛

القزويني وشروح التلخيص

البحث البلاغی عند العرب؛

البلاغة العربیة: المعانی و البیان و البدیع؛

البلاغة عند الجاحظ؛

البلاغة عند السكاكي

البلاغة و التطبیق؛

القزوینی و شروح التلخیص؛

العارف عبدالغنی النابلسی حیاته و شعره.

مقالات

نحو مصطلحات عربیة؛

الآمدی فی ضوء موازنته؛

البصرة فی تراث الجاحظ؛

الجرجانی فی ضوء وساطته؛

الخطیب القزوینی: جهوده و أثره فی البلاغة العربیة؛

اللغة العربیة و الحضارة؛

البحوث: الوجوه و النظائر و ترجمة معانی القرآن؛

منهج السکاکی فی البلاغة؛

جهود المجمع العلمی العراقی فی وضع المصطلحات؛

الحقیقة الشرعیة و تنمیة اللغة العربیة؛

فوح الشذا بمسئلة کذا لابن هشام الأنصاری؛

النقد الأدبی فی المراسلات (بین نازک الملائکة و إبراهیم العریض)؛

شرح الکافیة البدیعیة لصفی‌الدین الحلی؛

الأسلوبیة إلى أین؟؛

و...